Mamleketlik universiteti jumanov m. A

3-baptin tiykargi juwmaqlari
- jaqtiliq - tiri organizmlerdin jer betinde tirishiligin belgilep 
beriwshi en tiykargi faktor esaplanadi. Onisiz tiri organizmler 
tirishilik ete almaydi. Jaqtiliq fizikaliq koz-qarastan alganda 
jaqtiliq dereginen shigip atirgan elektromagnit tolqmlarman ibarat 
energiya turi;
- jaqtiliq osimliklerdin osiwi, rawajlamwi ushm zanir 
esaplangan organikaliq zatlar payda boliwmda qatnasadi;
- osimliklerdin anatomo-morfologiyaliq ham fiziologiyaliq 
duzilisleri, temperaturani denede basqanw mexanizmleri, onm 
joqari ham tomengi korsetkishleri organizmdi ziyanli tasirden 
saqlawga qaratilgan;
- organizmlerdin issiliq yaki suwiqliqqa shidap, denesine 
ziyan keltirmesten oz halatm uslap tunwina temperaturaga 
shidamliligi delmedi;
- kopshilik omirtqasiz haywanlar ham baliqlar guzde suwdin 
suwiwi menen suw hawizlerinin ashiq, issi zonalanna yaki 
suwdin betinen, onm terenirek qatlamlanna vertikal migraciya 
qilip, ozleri ushm optimal temperaturali sharayatqa otedi;
- jer juzinde organizmlerdin osiwi, kobeyiwi, rawajlamwi 
ham tarqaliwi tiykargi ekologiyaliq faktorlardih biri bolgan 
temperaturaga, omn issiliq mugdarma ham de turli tabiyiy 
zonalarda waqit boymsha ozgerip tunwina baylanisli.
120

---

Qadagalaw ushm sorawlar ham tapsirmalar
1. Jaqtiliq tiri organizmler ushm qanday ahmiyetke iye?
2. Jaqtiliqqa osimlik ham haywanlar qalay beyimlesedi?
3. Temperaturanm tiri organizmler ushm ahmiyeti qanday?
4. Osimliklerdin temperaturaga beyimlesiwlerin tusindirip 
bcriri.
5. Temperaturaga baylanisli osimliklerdin ekologiyahq 
loparlari qanday?
6
. Haywanlar temperatura tasirme qalay beyimlesedi?
7. Gomoyoterm haywanlarga qaysi haywanlar kiredi?
8
. Igalliqtin organizmler ushm ahmiyetin tusindirip berin.
9. igalliqqa qaray osimliklerdin ekologiyahq toparlan 
qanday?
10
. Igalliqqa haywanlardm beyimlesiwlerin tusindirip berin
121

---