|
milliy
uzliksiz talim sistemasi
tomendegi turlerden ibarat. 1) Mektepke
shekemgi talim . 2) Uliwma orta ham mektepten tisqan talim. 3)
orta amawli, kasip-oner talimi. 4) Joqan talim. 5) Joqan oqiwdan
keyingi talim 6) Kadrlar mammanligm asiriw ham olardi qayta
tayarlaw.
Bilimlendiriw haqqmdagi mzam menen bir qatarda qabil
etilgen «Kadrlar tayarlaw milliy bagdarlamasi» mn maqsetinde
talim tarawm tupten reformalaw, om otmishten qalgan
ideologiyaliq koz-qaraslar ham sarqitlardan toliq qutqanw,
rawajlangan demokratiyaliq mamleketler darejesinde, joqari
adepli talaplarga juwap beriwshi joqan mamanliqtagi kadrlar
tayarlaw milliy sistemasm jaratiw delingen.
476
Garezsizligimiz sharapati menen milliy talim tiirleri
otmishten qalgan ideologiyahq koz-qaraslar ham sarqitlardan azat
etildi. Onda ozine say ham jergilikli sharayatqa mas rawishte jana
milliy
talim
sistemasi
formalanbaqta.
Rawajlangan
mamleketlerdin talim
sistemasi, tajiriybesi respublikamiz
sharayatma maslastmlgan halda amelyatqa engizilmekte. Usi
processten ekologiyaliq bilim ham tarbiya da shette qalmay atir.
Sebebi ekologiya, tariyx, ana tili ham adebiyat, milliy ideya ham
ideologiya panleri siyaqli jaslanmizdi joqari manawiyatli shaxs
qilip tarbiyalaw, tabiyat penen jamiyet mzamlarin uygmlastira
alatugin kadrlar qilip jetistiriwde jiida lilken ahmiyetke iye.
Uzliksiz ekologiyaliq talim-milliy talim sistemasinin barliq
basqishlann ozine biriktirip aliwshi ham om ierarxiyaliq tekshede
jaylastinwshi, bilim beriwdi apiwayidan quramali hamde
qanigelikke qaray alip banwshi kadrlar tayarlaw strukturasi ham
omn iskerlik korsetiw ortaligi. Sonin ushm da ekologiyaliq talim
ham tarbiyani milliy uzliksiz talimnin hamme turlerinde
qollamwdi tomendegishe alip bariw usinis etiledi.
Ekologiyaliq talim osip kiyatirgan jas awladti, uliwma jer
jiizi xalqin turaqli rawajlaniwma otiwde en ahmiyetli shart-
sharayatlarman biri bolip esaplanadi. Ekologiyaliq talimnin
mazmumn tomendegiler qurawi miimkin:
1.
Diinyam hazirgi ekologiyaliq jagday tiykannda ogan
munasibet bildiriw.
2.
Tabiyatta barliq jansiz ham janli - quramin birlikte
ekenligin pikirley aliw.
3.
Qorshalgan ortaliqqa munasibet ham ozin anlap jetiw
tabiyattin quramhq bolimi ekenligin tiisiniw.
4.
Tabiyatqa degen qadiriyatlardi hurmet qiliw.
5.
Tiri organizmlerdi har-qiyli darejede liyreniw ham
izshillik metodin qollaw.
6.
Tiri organizmler sistemasi bir piitinligin ham 6z-ara
ekologiyaliq baylamslarda ekenligi (zat aylanis, energiya habar
almasiwlari).
7.
Tabiyiy processler ham hadiyselerdin antropocentrikten
biocentrikke, hamde policentrik usildi qollaw.
477
8.
Tabiyat ham jamiyettegi oz-ara birlik ham qarama -
qarsiliqlardi anlaw.
9.
Ekologiyaliq krizis, madeniyattin jetispewshiligin anlaw.
10. Ekologiyaliq madeniyat insannin uliwma madeniyatinin
quram bolimi ekenligin anlaw.
11. Oz iskerliginde ekologiyaliq ham adeplilik normalarmm
tuwn keletugin usillarm anlaw.
12. Ozi ham basqalar den-sawligi ushm, qorshagan ortaliq
jagdayma degen ekologiyaliq juwapkershilikti tarbiyalaw.
13. Insanyattin turaqli rawajlamw koncepciyasin, tabiyat
penen jamiyettin koevolyuciyasi ekenligin tusinip j etiw.
14. Tabiyat penen jamiyetti uygmlastinw, socialliq zarur
mashqala ekenligin tusiniw.
Ekologiyaliq tarbiyam
perzent tuwilgannan,
tuwilgan
kuninen
baslaw,
denemizdi
quwatlandmw,
pikirimizdi
nurlandmw, adeplilikti gozzallandinw, zeynimizdi amqlastinw
degen soz. Ekologiyaliq tarbiyam kim ham qalay alip baradi? -
degen soraw payda boladi.
Birinshi - tarbiya ata-ana moyninda esaplanadi.
Ekinshi - balalar baqshasi, mektep, joqari ham orta amawli
kasip-woner koledjleri
hamde joqan oqiw ormlan ham
mahallelerde amelge asadi.
Bala tarbiyasmda ol jasap turgan sharayat, ortaliq adamlardm
iskerliginde lilken orm tutadi ham bul tarawda shanaraq, mektep
sharayati da ulken itibarga almadi.
Ekologiyaliq talim tarbiyamn tiykargi bolimi bolip balanm
tarbiyasma minez-qulqma kiishli tasir etedi ham ata-analardi
olardin
kishkeneliginen
baslap
tarbiyalawga
shaqiradi.
Ekologiyaliq talim-tarbiya ham uliwma tarbiya bir-biri menen
baylamsli bir putin process esaplanadi.
Har-qanday tarbiya tiykarman semya sharayatinda otedi.
Ozbek shanaraqlannda «hadal-haram», «obal», «guna-sawap»
siyaqli tusinikler kobirek ekologiyaliq jagday (misali: nannih ayaq
astina tusiwin, suwdin pataslaniwi, haywanlarga jawizlarsha
munasibette boliw, terek-shaqalardi
smdrnw h.b.) jiizege
kelgende qollamladi. Balalar ele bul sozlerdin manisin toliq
tusinbese de, olarga milliy ekologiyaliq minez-quliq nawsheleri
478
formalanadi. Insandi tabiyat penen uyginliqqa shaqmw hadislerde
de oz sawleleniwin tapqan.
Xalqimiz ayyemnnen denenin quwati awqat, aqildin quwati
hikmetli soz dep uqtmp kelgen. Hadisler ane sonday hikmetli
sozler, damshpanhq durdanalari esaplanadi. Hadis ilimi menen
shugillangan ataqli alimlar Abu Abdulloh, Muhammad ibn Ismoil
Buxoriy, Abu Iso Muhammad ibn Iso at-Termiziy, Abu
Muhammad Abdulloh ibn Abu ar-Rahmon ad Daramiy as-
Samarqandiylar Orta Aziyahq bolip, hadis iliminih asirden-asirge
saqlamp banwma munasip ules qosqan ulli tariyxiy shaxslar
esaplanadi.
Hadis bantleri ekologiyaliq talim ham tarbiyani sindiriwge
ulken jardem beredi. Olarda ayinm osimlik ham haywanlardin
qasiyetleri, aziqliq shinjmnda turgan orm, sonday-aq, insan
xojaliq iskerliginde ahmiyeti siyaqli tarepleri bayan etiledi.
Hadislerdin ayinm bantleri insandi tabiyat bayliqlarm asirap -
abaylaw ham oni qorgawga uyretedi. Maselen, qoy baq, sebebi ol
bereketli delinedi. Bul jerde paydali haywanlardin populyaciyasm
kobeytiw ham om turli maqsetlerde paydalaniw mumkinligi
itibarga alingan.
Sonday-aq, basqa hadislerde de qoy, tuye ham atlardm
insanlarga tiyetugm paydasi ham olardi bagip kobeytiw adamlar
ushin tek jana jaqsihq keltiriwshi haqqmda aziqliq shinjinnda II
ham
HI tartiplerdi iyelegen olimtik jewshi haywanlar goshi
haram ekenligi, awshiliq ushm koz aldinda atilgan haywanlardi
jew mumkinligi, kerisinshe olgen jagdaydagisin jew insan den-
sawligma keri tasir etiw mumkinligi haqqmda pikir juritiledi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
