Mamleketlik universiteti jumanov m. A

9-baptin tiykargi juwmaqlan
- jer betinde qurgaqhq, suw ham hawa ortahgmda turli 
mikroorganizmler, osimlik ham haywanlar turlerinen quralgan 
birlespeler ushiraydi ham hareket qiladi;
- belgili aymaq yamasa biotopta tarqalgan populyaciyalar, 
tiirler payda qilatugin lilken yamasa kishi toparlar-biologiyahq 
birlespelerdi duzedi. Har qanday biologiyaliq birlespe - tiri 
biocenozdin bir bolimi esaplanadi;
- organizmlerdin biologiyaliq birlespelerin amqlawda 
turlerdin ushirawshanligi, qalin-siyrekligi, haywanlar sam, turler 
qurami, toparlan (quslar, jer bawirlawshilar, siit emiziwshiler, 
baliqlar ham omirtqasizlar) amqlanadi;
- biocenozlar - bul osimlik, haywan ham mikroorganizmler 
populyaciyalarman ibarat, belgili bir aymaqta birgelikte jasawshi 
turlerdin jiynagi;
- biologiyaliq birlespelerdin lilkeyiwi menen olar ortasmdagi 
rminasibetler ham duzilisi bekkemlcnip baradi, yagniy har-qiyli 
biocenoz 
biotop penen birgelikte joqan darejede duzilgen 
biogeocenozdi payda etedi;
- biocenozlardi payda etiwshi clementlerdin birlemshi 
klassifikaciyasi trofikaliq tiykar^a (producentler, konsumentler, 
reducentlerge) yaki basqa funkcional darejelerge siiyengen 
boladi;
- biocenoz ishinde turlerdin har qiylihgma tiirler araliq 
konkurenciya ham jirtqishlar da ulken tasir etedi. Tabiyatta 
ushiraytugm biocenozlardm shegarasi bir-birine otip turadi, bul 
jagdayga ekoton dep aytiladi.
Qadagalaw ushin sorawlar h6m tapsirmalar
1. Biocenoz haqqinda tiisinik berin.
2. Biocenozlardm payda boliwi qanday otedi?
3. Biocenozlardm shegaralari qanday?
4. Biocenozda ekoton dep nege aytiladi?
5. Biocenozda organizmlerdin bir-birlcri menen miinasa- 
betleri-nin tiykargi tipleri haqqinda ne bilesiz?
291

---

6. Biocenozda simbioz degenimiz ne?
7. Biocenoz tiirlerinin dominantliq darejesin tusindirip berin.
8. Biocenozdm dawirlik ozgerip turiwi dep nege aytamiz?
9. Biocenozlarda turlerdin tarqahwi ham joq bohp ketiw 
sebepleri haqqinda ne bilesiz?
10. Suktsessiya processin tusindirip berin.
292

---

X BAP. E koSIST E M A L A R EKOLOGIYASI