Mamleketlik universiteti jumanov m. A

vikariya 
dep aytiladi. Tabiyatta ekologiyaliq vikariyalar ken 
tarqalgan.
Biocenozdi 
toliq 
tariyplewde, 
onm 
tiirler 
boyinsha 
ekologiyaliq ham kenisliktegi diizilisleri inabatqa alinadi. Onm
288

---

ekologiyaliq 
diizilisi 
bolsa 
har-qiyli 
ekologiyaliq 
topar 
organizmlerinen quraladi.
Biocenozda turlerdin jogahw sebepleri. 
Tariyxta biocenoz 
ishindegi 
turler 
ham 
olardin 
genetikahq 
har-qiyhligmin 
kemeyiwine insan iskerligi sebep bolgan, insan togaylardi kesken, 
batpaq ham kollerdi quntqan, jana jerler aship diyxanshiliq penen 
shugillangan ham payda korgen. Ulken maydanlarga dan eginleri 
ham joqari onimli sortlar ekken. Hazirgi kiinde de shol, dala 
zonalan ozlestirilmekte, jaylawlar, togaylar buzilmaqta, sholleniw 
kusheyip, 
ol 
jerlerdegi 
turler 
jogalip 
ketpekte, 
suw 
saqlagishlannda suwdin giillewi guzetilmekte.
Mikroorganizmler, osimlik ham haywanlardin biologiyaliq 
har- qiylihgi, bayhgi insannm jasap qaliwiniA fundamental tiykari 
esaplanadi. 
Tiirlerdin 
«genetikahq 
resursi» 
biocenozdm 
genetikahq har-qiyliligi, bayhgi bolip, tariyxta jamiyettin 
ekonomikaliq talabin har tarepleme qandirip kelgen.
Genetikahq resurslar tiykarmda jabayi ham madeniy 
osimlikler, haywanlar tiirlerinin genefondi jatadi. Olardan tisqari 
tikkeley payda keltirmeytugm tiirlerde qosiladi. Genetikahq 
resurslar onimi har-jili paydalaniladi (aziqliq, kiyim, jasaw, 
qurihs, dari, energiya, sanaat 6nimleri). Mcdicina, awil-xojaligi, 
togayshiliq siyaqli xojaliqlar tikkeley genetikahq resurslarga 
baylamsh. Olar tiirli faktorlardm 6zgeriwine, tasirine ham talabina 
ushirap turadi, yagniy: 1) lqhmnin 6zgcriwi, nasekomalar ham 
kesellikler tasirine; 2) tiirli texnologiyaliq processler tasirine; 3) 
soeialliq talaplarm qandmw ham 4) insanlardin bir tiirden (sort, 
poroda) ekinshisin artiq koriwine baylamsh kiishler tasirine 
ushiraydi.