I мавзу: Иқтисодий ўсиш курсининг мазмуни вазифалари ва унга таъсир этувчи омиллар

ex-ante
ва жамғармалар 
ex-post
тенглаштирилади.
Миллий даромадда жамғармалар 
s
улуши – зарурий капиталталаблилик 
коэффициенти cr каби доимий катталик бўлгани сабабли Р. Харрод 
кафолатланган ўсиш суръати (
w
G
) нинг доимий даражаси ҳақида хулосага 
келди. 
Агар амалдаги ўсиш суръати (1) башоратланаѐтган, кафолатланган 
суръати (2) билан мос тушса унда иқтисодиѐт қатъий ўзлуксиз ривожланишга 
эга бўлади. Бироқ, Р. Харроднинг ѐзишича бундай қатъийлик статистик 
даражада ҳам динамик даражада ҳам мавжуд эмас. Иккала тенгламани 

---

71 
солиштириб (
;
(
s
Gc

;
)
s
cr
G
w

), Р. Харрод, амалиѐтда амалдаги ўсиш суръати 
доимо кафолатланганидан катта ѐки кичик бўлади деб таъкидлади. 
Агар амалдаги ўсиш суръати кафолатланадиганидан ошса, унда нисбий 
доимийлик туфайли S шунга мос равишда тез ошмайди. Бошқача айтганда, агар 
G>
w
G
бўлса, унда 
s=const c < cr
, 
Бундан Р. Харрод шундай хулосага келадики ишлаб чиқарувчилар 
амалдаги капитал талабликни жуда ҳам рост деб баҳолаб товар-моддий 
заҳираларини оширишга ҳаракат қиладилар бу эса амалдаги ўсиш суръатини 
кафолатланганлигидан янада ошишига олиб келади. Агар G< 
w
G
, унда 
s=const
c > cr
, 
Бунга асосан ишлаб чиқарувчилар мавжуд хом ашѐ материал ва 
ускуналар 
заҳираси 
ортиқчалиги 
ҳақида 
қарорга 
келиб, 
харидни 
қисқартирадилар. Бу билан улар амалдаги ўсиш суръатини кафолатланганга 
нисбатан янада оширади. 
Шундай қилиб, биз кўрамизки, амалдаги ўсиш суръати мувозанатлигига 
мослашиш ўрнида амалиѐтда тескари тенденция мавжуд – ишлаб чиқаришнинг 
динамик мувозанат чизиғидан кўтарилиши ѐки пасайиши. Бу Р. Харродга бозор 
иқтисодиѐтига ички динамик барқарорлик хос эканлиги ҳақида қарор қилишга 
асос бўлди. Бундай хулоса натижада иқтисодий адабиѐтда ―Хоррд продокси‖ 
номини олди. У иқтисодий коьюнктуранинг қисқа муддатли даврий 
тебранишларини 
ифодалайди. 
Нисбатан 
ўзоқроқ 
тебранишларнинг 
интерпретацияси учун Р. Харрод (3) чи тенгламани киритди – ҳақиқий ўсиш 
суръати тенгламаси. 
3.
Ҳақиқий ўсиш суръати тенгламаси Р. Харрод моделида қуйидаги 
кўринишга эга: 

cr
G
n
 ѐки
s

.
Бунда 
n
G
– (natural-ҳақиқий) ресурслардан тўлиқ фойдаланиш шароитида 
иқтисодиѐт характининг максимал даражада мумкин бўлган суръати. 

---

72 
Бундай ўсиш суръатини таъминлаб туриш учун иқтисодиѐтда 
жамғармалар етмаслиги мумкин, шунинг учун ҳақиқий ўсиш суръатининг 
тенгламасида чап ва ўнг томонлар ўртасидагитенглик йўқлиги кўзда тутилади. 
Хосил қилинган тенгламалар Р. Харродга 3 та катталик ўртасидаги 
муносабатни кўриб чиқиш имконини берди: ҳақиқий 
(G
w
)
,
 
кафолатланган (
n
G
) 
ва амалдаги 
(G)
ўсиш суръати
1.
w
G
> 
n
G
деб фараз қиламиз. Бунда, ҳақиқий ўсиш суръати берилган 
ресурсларда мумкин бўлгани учун, амалдаги суръат ҳақиқийсидан паст бўлади, 
демакки, кафолатланган ўсиш суръатидан ҳам албатта паст бўлади. Унда 
капитал талабликнинг башоратланган коэффициенти амалдагисидан паст бўлиб 
(crбўлади. Тушунарлироқ тилда айтадиган бўлсак, ортиқча кучланиш 
(иқтисодиѐтнинг қизиб кетиши) ўзоқ муддатли тушкунликка олиб келади, 
бунга мисол қилиб нафақат бозор иқтисодиѐтини балки социал халқ хўжалик 
амалиѐтини келтириш мумкин. 
2.
Агар Gw>Gn бўлса, унда иқтисодиѐт ривожланишининг 2 сценарийси 
бўлиши мумкин. Биринчиси (Gw>G) юқорида кўриб чиқилган бўлиб, ўзоқ 
депрессияга олиб келади, иккинчиси (Gw< G дан cr> c келиб чиққани учун) 
ўзоқ ―Бум‖ даври билан характерланиши мумкин.
Шундай қилиб, Р. Харрод иқтисодий динамикадаги икки муаммога эътиборни 
қаратди:
1.