V azirligi t o sh k e n t a rxitectu ra q urilish In stitu ti

© T A O I, 2 0 0 9 y.
2

---

I q t i s o d i y o t m a ' l u m k i o 'z o b ' y e k t i n i o ’r g a n i s h j i h a t i d a n m i k r o va 
m a k r o
d a r a j a d a g i
i q t i s o d i y o t g a
b o ' l i n a d i .
M i k r o i q t i s o d i y o t
m i lliy
i q t i s o d i y o t n i n g ta s h k i l e tu v c h i l a r i b o ' l m i s h i q t i s o d i y b i r l i k l a r k o r x o n a l a r
va 
a l o h i d a
u y
x o 'j a l i k l a r i n i n g
b o z o r d a g i
o ' z a r o
i q t i s o d i y
m u n o s a b a t l a r i n i ta h lil e ts a , m a k r o i q t i s o d i y o t m ill iy x o 'j a l i k m i q y o s i d a
i q t i s o d i y ta h l il y n r i t a d i . M a k r o i q t i s o d i y o t ta h lil e t u v c h i a s o s iy i q t i s o d i y
m u a i n m o l a r q a t o r i g a m illiy i q t i s o d i y o t d a is hsizlik, in flyatsiya, m a k r o — 
i q t i s o d i y
b a r q a r o r l i k ,
m a k r o i q t i s o d i y
n o b a r q a r o r l i k
m u a m i n o l a r i n i
k i r it is h m u m k i n . B i r i n c h i d a n , m a k r o i q t i s o d i y o t — b u o d d i y q u y i x o ' j a l i k
b o ' g ’i n l a r i n i n g m e x a n i k y i g ' i n d i s i e i n a s . U b a r c h a x o 'j a l i k e l e m e n t l a r i n i
y a x l i t t i z i m g a k e l t i r u v c h i m u s t a h k a m a l o q a l a r u m u m i y l i g i n i i l o d a e t a d i .
O ' z a r o
y a q i n l a s h t i r u v c h i
m u n o s a b a t l a r
t i z i m i g a
q u y i d a g i l a r n i
k ir itish m u m k i n :
a) i s h l a b c h i q a r i s h n i n g y ir ik t a r m o q l a r i , s o h a l a r i o ' r t a s i d a g i u m u m i y
m e h n a t t a q s i m o t i :
b) 
i s h l a b
c h i q a r i s h n i n g
y i r i k
t u z i l m a v i y
b o ' l i n m a l a r i n i n g
k o o p e r a t s i y a l a s h u v i :
v) y a g o n a i q t i s o d i y k e n g l i k n i ta s h k i l e t u v c h i , m illiy b o z o r.
B u n d a y i n t e g r a t s i y a l a s h u v n i n g n a t i j a s i d a m i lliy x o ’j a l i k d e b a t a s h
q a b u l
q i l i n g a n
m a k r o t i z i i n
t a s h k i l
t o p a d i .
I k k i n c h i d a n ,
m a k r o i q t i s o d i y o t n i n g m o d d i y a s o s i b o 'l i b , m i ll iy b o y li k h i s o b l a n a d i .
Kirish
 zb ek isto n n ln g
m ineral 
xom - ash y o zah lralarl 3,3 
trillion AQSh d ollariga b a -
holanm oqda.
M i l l i y b o y l i k — t o v a r la r i s h l a b c h i q a r i s h , x i z i n a t l a r k o ' r s a t i s h v a
i n s o n l a r
h a y o t i n i t a ' m i n l a s h n i n g z a m r i y s h a r t l a r i n i t a s h k i l e t u v c h i ,
m a m l a k a t
r e s u r s l a r i n i n g
u m u m i y l i g i d i r .
Z a m o n a v i y
s t a t i s t i k
t a s a w u r l a r g a k o ' r a ,
m illiy b o y l i k
t a r k i b i g a q u y i d a g i l a r k i r a d i : a) 
n o m o l i y a v i y i s h l a b c h i q a r i s h a k t i v l a r i ( a s o s iy f o n d l a r , m o d d i y a y l a n m a
m a b l a g z a h ir a la r i, q i m m a t l i k l a r ) :
3

---

M i k r o v a m a k r o i q t i s o d i y o t n i n g o ’z a r o t a q q o s l a n i u a t a h l i l i
Bozor m u n o sa b a tla rin in g su b 'y ek tla ri
1
1)
a l o h i d a is h la b c h i q a r u v c h i
2) 
a l o h i d a i s t e 'm o l c h i .
1)
y a l p i i s h l a b c h i q a r u v c h i l a r ;
2) 
y a lp i i s t e 'i n o l c l u l a r ;
3) 
d a v la l ; -1) ij tim o iy instit.ullar; 
b) xorij.
Bozor m u n o sa b atlarin i b o sh q arish su b 'y ek ti
2
m a v j u d e in a s .
d a v la l ( h u k u m a t )
Tablil etilu v ch i bozor
3
A n iq t o v a r y o k i x iz i n a t bo/.ori.
b a r c h a t o v a r va x i z m a l l a r bo/.ori.
4
Tahlil etilu vch i bozor holati
x u s u s i y .
u m u m i q t i s o d i y
5
F o y d alanilu vchi k o 'rsa tk ic h la r
a
— narx;
— 
u m u m i y n a r x d a ra j a s i ;
b
— talab;
— y a lp i lalab;
V
— taklif;
— y a lp i laklif;
g
— m a h s u l o t ;
— y a lp i m illiy m a h s u l o l ;
d
—
d a r o m a d ;
— 
y a l p i m illiy d a r o m a d ;
e
— 
in fly atsiy a;
j
— 
ishsizlik ;
7.
— icjliso diy o 's i s h va s h u kahi.
O 'rg an ilu v ch i m arkaziy m uam m o
6
t a l a b va la k l if m u v o z a n a l i .
A D = A S
b o ' l g a n
ho la lc la
is h la b
c h i q a r i s h ha jm i.
7
D astlab k i tarixiy iq tisodiy m ak tab
N e o k l a s s i k m a k t a b
K e y n s m a k l a b i
b) is h la b c h i q a r i l m a g a n , s h u j u m l a d a n m o d d i y a k l i v l a r (yor foydali 
q a z il m a l a r , s u v re s u rs l a ri) ;
v) n o m o d d i y a k l i v l a r (i x f i r o l a r d a n f o y d a l a n i s h u c h u n lils e n z iy a l a r , 
o ' t k a z i l a d i g a n s h a r t n o m a l a r va h o k a z o ) ; 
g) m o l i y a v i y a k t i v l a r (oltin, v a ly u t a , a k s i y a l a r va b o s h q a l a r ) .
Respublikamizda yiliga 70 -
80 
to nna 
sof 
oltin 
qazlb 
chlqarilmoqda. M am lakal lm lz oltin 
zahiralarl 
bo'yicha 
ja h o n d a 
yeta kchi 
o'rinlardan 
birini
egallaydi.

---

U c h i n c h i d a n , i n a k r o i q l i s o d i y o t u m u m i y m a n f a a t va e h t i y o j l a r n i
r o ' y o b g a c h i q a r i s h g a
q a r a t il g a r i 
o ' z i n i n y
x u s u s i y x o ' j a l i k a s o s i g a
t a y a n a d i . Bu y e r y a :
a) d a v l a l l o m o n i l a n m o d d i y n e ' i n a t va x i / m a t l a r u i n g s ezilar ii t a r z d a
o 'z l a s h tir il is h i :
b) ij ti m o i y t o v a r l a r i s h l a b c h i q a r i s h va u l a r n i n g j a m o a v i y i s t e 'm o l i n i
ta s h k i l elisli;
v) u m u m i y i n f r a l u z i l m a k ir a d i.
M UIly Iq tis o d iy o tim iz riv o jla n g a n
tr a n s p o r t - k o m m u n lk a ts ly a t a r — 
m o q la rlg a e g a.
M illiy x o ' j a l i k n i n g n a i i m y o n b o 'l i s h i s h a k l l a r i d a n biri j a m i y a l
m a n l a a l l a r i n i
k o 'z l a b ,
d a v la l 
t o m o n i d a n
iq t i s o d i y
s i y o s a l n i n g
o 't k a z i l i s h i h i s o b l a n a d i .
M a m l a k a l
i q l i s o d i y o t i
m i q y o s i d a
a i n a l g a
o s h i r i l u v c h i
i q t i s o d i y
s i y o s a l n i n y m a q s a d l a r i n i q u y i d a q i l a r ta s h k i l e la d i : 
i q t i s o d i y o 's i s h ;
_ m a q b u l b o ' l g a n b a n d l i k ;
i q t i s o d i y s a m a r a d o r l i k ;
~ b a r q a r o r n a r x l a r d a r a j a s i ;
i q t i s o d i y e rk i n l i k ;
" d a r o m a d l a r n i o d i l o n a t a q s i m l a s h ;
i q t i s o d i y t a ' m i n l a n g a n l i k ;
t a s h q i s a v d o b a l a n s i .
M a k r o i q t i s o d i y o t m i l l i y i q t i s o d i y o t k o ' l a m i d a ish k o ’radi. M ill iy
iq l i s o d i y o l
— f a o l iy a t i m i ll a t e h l i y o j l a r i n i q o n d i r i s h g a y o 'n a l t i r i l g a n
x o 'j a l i k s n b ' y e k t l a r i n i n g d a v la l m i q y o s i d a g i h a tt i — h a r a k a t i n i if o d a
e t a d i . M illiy i q t i s o d i y o t o c h i q y o k i y o p i q t a v s i l g a e g a b o 'l i s h i m u m k i n .
O c h i q i q l i s o d i y o l — b u , b o s h q a m a m l a k t l a r b i l a n o ' z a r o m a n f a a l l i
s h a r t l a r
a s o s i d a
s a v d o — i q t i s o d i y
fa o l iy a t n i 
a m a l g a
o s h i r u v c h i
i q t i s o d i y o l d i r . Y o p iq i q t i s o d i y o l — 
bu, b a r c h a t o v a r va x i z m a t l a r n i
o ' z i d a is h la b c h i q a r i s h g a intiluvc:lii, b o s h q a m a m l a k a l l a r b i l a n s a v d o — 
iq t i s o d i y a l o q a l a r n i c h e k l a s h g a h a r a k a t q i l u v c h i i q t i s o d i y o t d i r .
U s h b u o ' q u v q o ' l l a n m a i r i a k r o i q t i s o d i y j a r a y o n l a r n i n g i n o h i y a t i n i
a m a l i y j i h a l d a n
y a n a d a
c l n i q u r r o q
t u s h u n i b
o l i s h g a
va 
t e g i s h l i
x u l o s a l a r y a s a s h g a i m k o n b e r a d i d e b o 'y l a y m i z .
5

---

г
M illiy iq tiso d iy o t: a so siy n a tija la r v a u larn i o 'lc h a s h
M a m la k a tn in g iq liso d iy h o la ti 
tahlili y alp i 
m a h su lo t ishlab 
c h iq a rish liajm i, m illiy d aro m a d , ja m iy a t d a ro m a d la ri v a x ara jatlari 
tu z ilm a sin i a k s e ttiru v c h i m illiy h iso b la r tizim iga a s o sla n a d i.
M illiy h iso b la r — bu, b ir to m o n d a n m illiy h iso b la r tizim i b o ’lsa, 
b o sh q a
b ir 
to m o n d a n
e s a
— 
d a v la t 
to m o n id a n
m a k ro iq tiso d iy
ja ra y o n la rn i ta rtib g a so lish n in g m u h im vositasid ir.
M illiy h iso b la r tizim i ik k i y o q la m a y o z ish n in g b u x g a lte riy a
ta m o y illa rig a
a s o sla n g a n
b o ’lib, 
o ’z id a 
ijtim oiy 
ish lab
ch iq a rish
ish tiro k c h ila ri 
o ’rta sid a g i 
tovar 
va 
d a ro m a d la m in g
u m u m la sh g a n
h o ld a g i lia ra k a tin i ifo d alay d i.
M illiy h iso b la r tizimi q u y id a g i fu n k siy alarn i b ajarad i:
1) iq tis o d iy siyosat;
2) iq tis o d iy b a sh o ra tla sh ;
3) ah o li tu rli q a tla m la rin in g tu rm u sh d a ra ja sin i b a h o la sh va uni 
b o sh q a m a m la k a tla r tu rm u sh d a ra ja si bilan so lishtirish:
4) iq tis o d iy n az a riy a n i a m a liy o t bilan b o g ’lasli.
M illiy h is o b la r tizim i 
q u y id a g i o ’za ro b o g ’liq k o ’rsa tk ic h la r tiz m id a n
ta sh k il to p a d i:
I T o v a r v a x iz m a tla r y a r a tis h — 
m a ’lum d a v r m o b a y n id a m a m la k a t 
re z id e n tla ri to m o n id a n y a ra tilg a n to v a r va x iz m a tla rn in g u m u m iy
y ig 'in d isi.
С O ra liq iste 'm o l— 
h iso b o t d a v rid a ish la b c h iq a rish ja ra y o n id a to 'la
iste 'm o l etilu v c h i yoki tayyor m a h su lo tg a tra n sfo n n a tsiy a la n u v c h i 
to v a r va x iz m a tla rn in g q iy m a tid a n ib o ra t b o 'la d i. A sosiy k ap ital 
is te 'm o li o ra liq is te 'm o l ta rk ib ig a kirm ay d i.
Z 
Y a lp i q o 'sh ilg a n q iy m a t— 
ta rm o q la r d a ra ja sid a to v a r va x iz m atlar 
y a ra tis h va o raliq iste 'm o l o 'rta s id a g i farq sifatida h iso b la n a d i.
Z 
S o f s o l iq la r -
so liq lar q iy m a tid a n su b sid iy a la rn in g a y irm a sig a ten g .
Z 
Y a lp i ic h k i m a h s u lo t- 
m illiy iq tiso d iy o tn in g b a rc h a ta rm o q la rid a
y a r a tilg a n q o ’sh ilg a n q iy m a tla r va sof so liq la rn in g y ig 'in d is i sifatid a 
h iso b la b to p ila d i.
Z 
Y a lp i (sof) f o y d a -
y o lla n m a ish c h ila r u c h u n ish h a q i t o ’lash, ishlab 
c h iq a ris h v a im p o rtg a sof so liq la m i ay irib ta s h la n g a n d a n s o ’ng, 
ish la b c h iq a ru v c h i ta sa rru fid a q o la d ig a n q o 's h ilg a n q iy m a tn in g b ir 
qism i.
_ A so siy k a p ita l is t e 'm o li- 
aso siy k a p ita l 
q iy m a tin in g
m o d d iy
(jism oniy) va m a 'n a v iy esk irish i n atija sid a q iy m a tin in g k a m ay ish in i 
ifo d a e ta d i.
Z 
B irla m c h i d aro m ad lar q o ld ig 'i 
- b a rc h a b irla m c h i o lin g a n va 
to 'la n g a n d a ro m a d la r o 'rta s id a g i farq.
6

---

^ T r a n s fe r t la r - 
b ir in stitu lsio n a l b irlik n in g ik k in c h i in stitu tsio n a l 
b irlik g a e v a zig a h e r h bir n arsa o lm a sd a n b iro r b ir tovar, xizm al yoki 
a k tiv ta q d im e tish in i ifo d a etad i. O d a td a jo riy va k a p ita l tra n sfe rtla r 
farq lan a d i. J o riy tra n sfe rtla r o 'z ic h ig a soliqlar, ijtim oiy s u g ’u rta
ajra tm a lari, n afa q a la r, ix tiy o riy b ad a lla r, ja rim a la r va sh u k a b ila m i 
q a m ra b o lad i. K ap ital tra n sfe rtla ri k o 'c h m a s m u lk k a n isb a ta n m u lk
h u q u q in in g bir b irlik d a n ik k in c h i b irlik k a h e c h q a n d a y to 'lo v
ev azisiz b e rilish in i ifo d a etad i.
T a sa rru fd a g i d a ro m a d — 
in stitu tsio n a l b irlik n in g y a k u n iy iste 'm o l v a 
ja m g 'a r m a la r u c h u n sa rfla y d ig an d aro m a d i.
_ Y a k u n iy i s t e 'm o l-
y a k u n iy is te ’m ol u c h u n m o ’lja lla n g a n b a rc h a
in s titu ts io n a l b irlik la rn in g x a ra ja tla ri y ig 'in d isid ir.
I J a m g 'a r m a la r -
is te 'm o l 
u c h u n
y o ’n a ltirilm a g a n
ta sa rru fd a g i 
d a r o m a d n in g q o lg a n qism in i ifoda eta d i.
N o ish la b c h iq a r is h , n o m o liy av iy a k tiv la r v a y e m in g so f x a rid i.
_ S o f k re d itla sh (+ ) y o k i s o f q arzd o rlik ( - )
S o f e k sp o rt.
M illiy ish lab c h iq a ris h h ajm ini o 'lc h a s h g a x iz m at q ilu v ch i aso siy
k o 'rs a tk ic h b o ’lib, Y alpi m illiy m a h su lo t x iz m at qilad i. U yil d a v o m id a
iq tiso d iy o td a y a ra tilg a n y a k u n iy tovar va x iz m a tla rn in g b ozor q iy m a tin i 
ifoda eta d i.
Yalpi m illiy m a h su lo t (YaM M )ni u m u m iy ta rz d a u ch u su l b ila n
o 'lc h a s h m u m k in : y o u sh b u y ild a ish lab c h iq a rilg a n to v a r v a x iz m a tla m i 
x arid q ilish u c h u n sa rfla n g a n jam iy at x a ra ja tla rin i ja in la sh , y o h u d sh u
y iln in g
o ’zid a 
m a h s u lo t 
ish lab c h iq a rish
n a tija sid a
o lin g a n
p u l 
d a ro m a d la rn i ja m la sh y o k i yil d a v o m id a iq tis o d iy o t ta rm o q la rid a
y a n g id a n y a ra tilg a n q iy m a tla rn i ja m la sh bilan.
Y aM M ni 
h is o b la s h d a
h iso b g a
o lin a d ig a n
aso siy
x a ra ja tla r 
ta rk ib ig a iste 'm o l x a ra ja tla ri, in v estitsiy alar, to v a r va x iz m a tla rn in g
d av lat x arid lari va sof e k s p o rt kiradi.
Y aM M ta rk ib id a fa q a tg in a y a k u n iy iste 'm o l u c h u n m o 'lja lla n g a n
iq tiso d iy n e 'm a tla r h is o b g a olinadi.
J a m iy a t d a ro m a d la ri ta rk ib ig a k a p ita l iste 'm o li u c h u n a jra tm a la r, 
e g ri soliqlar, 
y o lla n m a x o d im lar m e h n a tin i r a g 'b a tla n tiris h , 
re n ta
to 'lo v la ri, foiz, m u lk d a ro m a d la ri va k o o p e ra ts iy a la r foydasi kiritilad i.
M a k ro iq tis o d iy n a tija la m i o 'lc h a s h d a Y aM M b ila n b ir q a to rd a
Y alpi iclik i m a h su lo t, M illiy d a ro m a d k a b i k o 'rs a tk ic h la r d a n h am k e n g
fo y d ala n ila d i.
Y aM M m illiy iq tis o d iy o t ko'lam le.rini o 'lc h a s h d a k e n g q o 'lla n ilsa d a , 
u n g a b ir q a to r k a m c h ilik la r xosdir:
b ir q a to r ijtim oiy n e 'm a tla r b o zo r q iy m a tig a e g a em as, s h u n in g
u c h u n u la r sh a rtli q iy rn a tla rd a h iso b g a olin ad i;
Y aM M da x u fy o n a iq tis o d iy J t k o 'la m la ri h is o b g a olin m ay d i;
7

---

u y x o 'ja lik la r id a y a ra tilu v c h i va is te 'm o l etilu v c h i n e 'm a tla r h iso b g a
o lin m ay d i;
in fly a tsiy a s h a ro itid a Y aM M ni b o z o r n a rx la rid a h iso b lash u n in g
h a q iq a td a g i q iy m a tin i a k s e ttira o lm aydi.
Y u q o rid a g id a n k e lib c h iq q a n holda, Y aM M n in g n o m in a l va real 
q iy m a tla ri 
farq
q ilin ad i. 
N o m in a l Y aM M jo riy b o zo r n a rx la rid a
hiso b lan sa , Real Y aM M do im iy n a rx la rd a h iso b lan a d i.
J a m iy a t ijtim o iy — iq tiso d iy riv o jla n ish in i to 'la ro q a k s e ttirish
m a q s a d id a
"s o f 
iq tiso d iy
fa ro v o n lik " 
k o 'rs a tk ic liid a n
ham
fo y d ala n ila d i.
?