Icmailov Astan Ibragimovich Bokiyev Abdujolol Abdulxamitovich

Chastotani o‘zgartiruvchi transformator sxemalari. 
Chastotani 2 va 3 marta oshiradigan transformatorlar sxemalari amalda 
ko‘p ishlatiladi.CHastotani ikki marta oshirish, Bu qurilma 
Tr
= 1 va 
Tr
= 2 
lardan iborat bo‘lib, har bir transformator uchtadan chulg‘amga ega: birlamchi 
chulg‘am 1, qo‘shimcha magnitlovchi chulg‘am 2 va ikkilamchi chulg‘am 3.
Transformatorlarning birlamchi chulg‘amlari teskari tartibda ketma–ket 
ulanadi, qo‘shimcha magnitlovchi va ikkilamchi chulg‘amlar to‘g‘ri ketma–ket 
ulanadi (6.4.–rasm). SHuning uchun ta’minlovchi kuchlanish U
1
o‘zgarishining 
birinchi yarim davri davomida transformatorlarning biriga 
F
um
+
F
μ
boshqasiga 
ularning ayirmasi (
F
um
-
F
μ
) ga teng bo‘lgan magnitlovchi kuch ta’sir etadi. Bu 
erda: 
F
um
va 
F
μ
qo‘shimcha magnitlaydigan va birlamchi chulg‘amning 
magnitlovchi kuchlari.
Natijada birinchi transformatorning o‘zagi to‘yingan holda bo‘ladi, 
magnit oqimining 
F
1
o‘zgarish egri chizig‘i yapaloqlashadi; ikkinchi o‘zakdagi 
F
2
ning egri chizig‘ida oqim kamayib ketadi. Keyingi yarim davrda G‘
μ
ning 
yo‘nalishi o‘zgaradi, G‘
um
ilgarigidagicha qoladi. Oqimlar F
1
va F
2
ning 
o‘zgarishi ham almashinadi. Ular bir–biridan 180° ga siljiydi va nosimmetrik 
bo‘ladi. Demak, ularda toq va juft garmonikalar bo‘lmaydi, Birlamchi 

---

223 
chulg‘amda EYuK 
E
1
oqimlar 
F
1 va 
F
2
ning ayirmasi bilan hosil qilinadi. Bu 
ayirma oqim chastota 
f
1
bilan o‘zgaradi.
 
4.3.7-rasm. Chastotani ikki marta oshirishning transformator sxemasi 
Ketma–ket ulangan ikkilamchi chulg‘amlarda yig‘indi EYUK yig‘indi 
onim 
F
1
+ 
F
2
ta’sirida hosil qilinadi hamda bu EYUK birinchi va toq 
garmonikalarga ega bo‘lmaydi. SHuning uchun ikkilamchi chulg‘am 
U
2
kuchlanish 
F
1
va 
F
2
oqimlarning ikkinchi garmonikasi bilan aniqlanadi. ya’ni 
ikki marta ortiq chastota bilan o‘zgaradi (chastotasi 2
f
1
bo‘ladi). Qo‘shimcha 
magnitlaydigan chulg‘amdagi tokni rostlab, qurilmaning chiqish kuchlanishi 
U
2
ni o‘zgartirish mumkin bo‘ladi. Qo‘shimcha magnitlaydigan chulg‘amdan 
o‘zgaruvchan tok o‘tmasligi uchun, bu zanjirga drossel Dr ulanadi. Ikkilamchi 
chulg‘amda kuchlanish pasayishini kompensatsiyalash uchun yuklama qarshiligi 
Z
n
bilan ketma–ket sig‘im 
S
ulanadi. Sig‘im qurilmaning quvvat koeffitsientini 
oshiradi. [1]