Icmailov Astan Ibragimovich Bokiyev Abdujolol Abdulxamitovich

Transformatorning qisqa tutashish sharoitida ishlashi
Transformator normal yuklama bilan uzoq yillar ishlashga mo‘ljallab 
tayyorlanadi. O‘ta yuklama bilan uzoq vaqt ishlay olimaydi, CHunki bunda 
uning birlamchi va ikkilamchi chulg‘am toklari nominal qiymatdan ortib ketadi, 
bu sharoitda transformator tez qiziydi va hatto ishdan chiqishi ham mumkin. 
Lekin amalda shunday hollar ham bo‘ladiki, ikkilamchi chulg‘am qismalari 
yoki iste’molchilar tarmog‘i qisqa tutashib qolishi natijasida transformator qisqa 
muddat qisqa tutashish sharoitida ishlaydi (3.4.–rasm). Boshqacha aytganda, 
transformatorning ikkilamchi chulg‘ami qismalari qisqa tutashtirilib uning 
birlamchi chulg‘amiga kuchlanish 
U
1
berilsa, transformator qisqa tutashish 
sharoitida ishlaydi va tez ishdan chiqadi. Bunda iste’molchining qarshiligi 
z
n
= 
0 bo‘lgani uchun ikkilamchi chulg‘am toki 
I
2
juda katta bo‘ladi. Ikkilamchi 
chulg‘am kuchlanishi esa 
U
2
= I
2
. z
p
= 0
bo‘ladi. Transformator bunday 
sharoitda ishlay olmaydi. CHunki bu sharoitda birlamchi va ikkilamchi 
chulg‘am toklari ularning nominal qiymatlaridan 8 ... 25 baravar yoki undan 
ortiq ko‘payib ketadi. Qisqa tutashish sharoitida birlamchi va ikkilamchi 
chulg‘amdan o‘tadigan toklar qisqa tutashish toklari deyiladi va 
I
1q
, 
I
2q
bilai 
belgilanadi. Katta qisqa tutashish toklari chulg‘amlarni tez qizdirib yuboradi. 
ularning izolyasiyalarini buzadi. Bundan tashqari, qisqa tutashish toklari 
chulg‘amlarda shunday elektrodinamik kuchlar hosil qiladiki, bu kuchlar 
ta’sirida transformator buziladi va hatto portlab ketishi ham mumkin. Nominal 
kuchlanishda qisqa tutashish tokining qiymati:
н
к
I
U
к



%
2
100
2
1
(4.1.36) 

---

205 
bilan aniqlanadi. 
Bu erda 
U
k%
 — 
qisqa tutashish kuchlanishi. 
SHuning uchun har bir transformator boshida ancha mustahkam va pishiq 
tayyorlanishi lozim. SHu bilan birga ishlatilayotganda chulg‘amlarda tokning 
ko‘payib keti shidan, ya’ni qisqa
. 
tutashish toklaridan saqlash uchun 
transformatorlar maxsus sezgir saqlagich apparatlar bilan jihozlanishi lozim. 
Sezgir saqlagich apparatlar qisqa tutashish sharoiti vujudga kelishi bilan 
transformatorni elektr tarmog‘idan juda qisqa (0,5 s va undan ham kam) [1,2] 
4.1.7-rasm. Transformatorning qisqa tutash sharoitida ishlashi. 
vaqt ichida uzib qo‘yadi va uni buzilishdan saqlaydi. Agar saqlagich apparatlar 
ishlamay qolsa, transformator butunlay ishdan chiqadi. SHunday qilib, qisqa 
tutashish sharoiti transformator uchun juda xavfli avariya sharoitidir. 
Nazorat savollari: 
1.
Transformatorlar qanday maqsadlarda qo’llaniladi? 
2.
Bir fazali transformatorlarning konstruktiv tuzilishi
3.
Bir fazali transformatorlarning ishlash tamoili.
4.
Uch fazali transformatorlarning konstruktiv tuzilishi 
5.
Uch fazali transformatorlarning ishlash tamoili.
6.
Qanday maxsus transformatorlarni bilasiz?

---

206