Icmailov Astan Ibragimovich Bokiyev Abdujolol Abdulxamitovich

Transformatorning yuklama bilan (normal sharoitda) ishlashi.
Dastlab yuklamali transformatorning birlamchi va ikkilamchi chulg‘amlari 
uchun EYUK tenglamasini aniqlaymiz. 
4.1.6-rasm. Yuklama bilan ishlayotgan transformatorda sochilma oqimlar. 
Transformatorning ikkilamchi chulg‘ami qismalariga iste’molchi, ya’ni 
yuklama ulanganda uning birlamchi chulg‘amidan 
I
1
va ikkilamchi 

---

201 
chulg‘amidan 
I
2
tok o‘tadi. Bu toklar hosil qilgan magnitlovchi kuchlar (
I
1
w
1
, 
va 
I
2
w
2
) 
birgalikda transformatorning asosiy magnit oqimi 
F 
ni hosil qiladi. 
Asosiy magnig oqimi asosan transformatorning po‘lat o‘zagi orqali tutashadi 
(4.1.6-rasm). Ayni vaqtda bu toklar har bir chulg‘am atrofida qisman o‘zak va 
havo orqali tutashadigai F
s
1
va F
s2
sochilma oqimlarni ham hosil qiladi. Bu 
erda F
s
1
— birlamchi chulg‘am va havo orqali tutashadigan sochilma magnit 
oqimi; F
s2
— ikkilamchi chulg‘am va havo orqali tutashadigan sochilma magnit 
oqimi. Sochilma oqimlar ham vaqt birligi ichida o‘zgarganligi uchun bu 
oqimlar ilashgan o‘ramlarda qo‘shimcha, ya’ni sochilma EYUK hosil qiladi. 
Sochilma oqimlar ta’sirida hosil bo‘ladigan EYUK sochilma EYUK deyiladi. 
Sochilma EYUK ni 
E
s1
 
va 
E
s2
 
bilan belgilaymiz. Sochilma EYUK ham 
o‘zinduksiya EYUK dir. Ularning qiymati (3-4) formula yordamida aniqlanishi 
mumkin, ya’ni
E
s1
 = 4,44 w
1
 f F
s1,
(4.1.25)
 
 E
s2
= 4,44 w
2
 f F
s2
(4.1.26) 
Elektr yurituvchi kuchlar 
E
S1
, va 
E
S2
 
ni 
I
1
 
va 
I
2
toklar hosil qiladigan va 
shu EYUKni kompensatsiyalovchi reaktiv kuchlanish pasayishlari bilan
almashtirish ancha qulaylik tug‘diradi, ya’ni ularning qiymati chulg‘amlarning 
induktiv qarshiliklarida kuchlanish pasayishi bilan aniqlanadi: 
E
s1
 = - j Ì
1
x
1,
 
(4.1.27)
 
E
s2
 = - j Ì
2
x
2,
 
(4.1.28) 
bu erda 
x
x
 
va 
x
2
-
sochilma oqimlar ta’sirida vujudga keladigan birlamchi va 
ikkilamchi chulg‘amlarning induktiv qarshiliklari. Harflar ustiga qo‘yilgan nuqta 
ularning vektor qiymatini bildiradi. 
Sochilma EYUK reaktiv xarakterga ega bo‘ladi. 
(— j)
ko‘paytuvchisi esa 
sochilma EYUK 
I
, va 
I
2
toklarga nisbatan 90° orqada qolishini ko‘rsatadi. 
SHunday qilib, transformatorning har bir chulg‘amida, aynan bir vaqtda, 
asosiy EYUK va sochilma oqimlar hosil qiladigan sochilma EYUK hosil
bo‘ladi. Oldin aytib o‘tilganidek, birlamchi chulg‘amda hosil bo‘ladigan 
È
1
 
elektr yurituvchi kuchi o‘zinduksiya EYUK bo‘lib, uning yo‘nalishi 
transformatorga tarmoqdan beriladigan kuchlanish 
U
1 
yo‘nalishiga teskari, 
qiymati esa tarmoq kuchlanishi qiymatiga, deyarli teng bo‘ladi. Tarmoq 

---

202 
kuchlanishining ozgina qismi birlamchi chulg‘amning aktiv va induktiv 
qarshiliklarida kuchlanish pasayishiga sarflanadi. Transformator nominal 
yuklama bilan ishlaganda birlamchi chulg‘amning aktiv va reaktiv 
qarshiliklarida kuchlanish pasayishi tarmok kuchlanishining taxminan 2,5..,5%