Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

Ribosomalar.
Ribosoma donalari (Palade donalari, ribonukleoproteid donalari) 
sitoplazmatik to`r komponentlaridan biri bo`lib, zich dumaloq shakldagi diametri 15-30 nm 
keladigan donalardan iborat (13-rasm, a, b
). 
Ribosomalar yadro qobig`ining tashqi 
membranasida ham yotadi. Membranalar bilan birikmagan sitoplazmada erkin yotuvchi 
ribosomalar ham ko`p uchraydi. Membrana bilan bog`liq bo`lgan ribosomalar erkin ribosomaga 
nisbatan radioaktiv aminokislotalarni ko`proq qabul qiladi. Ribosomalarda magniy va kaltsiy 
bo`ladi. Hayvon, o`simlikhujayralaridan va mikroorganizmlardan ajratib olingan ribosomalar 
ximiyaviy tarkibi, molekulyar og`irligi hamda sedimentatsiya konstantasi bilan bir-biriga yaqin. 
Ribosomalar oddiy va bir xil tipdagi moddadan tuzilganga o`xshasa ham haqiqatda ular mayda 
subbirliklardan 
iborat (13-rasm,
b). 
Masalan, sedimentatsiya konstantasi 70S bo`lgan ichak 
ribosomalari 50s va 30s lik 2 subbirlikdan tashkil topgan. Subbirliklar orasida yoriq ko`rinadi. 
Har bir subbirlik bitta yuqori polimer ribosomal RNK molekulasini va oqsilni tutuvchi 
ribonukleoproteid moddadir. 
Ribosomaning funktsiyasi
. 
Ribosomalarda yadrodan informatsion RNK (i-RNK) orqali 
berilgan genetik axborotga qarab aktiv aminokislotalar kondensatsiyasi hamda ularning 
polipeptid bog`ga terilib, oqsilning sintezi ro`y beradi. Ayrim oqsillar sintezi alohida ajratib 
olingan ribosomalarda ham topilgan. Matritsa rolini i-RNK bajarib, u ribosomalarga o`tadi. 
Ribosoma yuzasida transport RNK (t-RNK) va aminokislotalar kompleksi bilan i-RNK ning 
komplementar nukleotidlari o`zaro ta’sir qiladi. 
13-rasm. A-Ribosoma. Me’da osti bezining atsinar hujayralaridagi ribosomalar. Elektron 
mikrofotogramma. X60.000. 
1-donador endoplazmatik to`r; 2-endoplazmatik to`r membranasidagi ribosomalar; 3-
erkin ribosomalar. 
B-Ribosomaning tuzilishi (sxema).1 - kichik subbirlik; 2 - informatsion» RNK. 3-
transport RNK; 4-aminokislota
;
5-katta subbirlik; 6-endoplazmatik to`r membranasi; 7-
sintezlanayotgan polipeptid bog` (J. K.
Rolan
 
va boshqalar, 1978). 
Ba’zi bir olimlarning fikriga ko`ra oksil sintezi yakka ribosomalarda bormasdan, ularning 
bir to`dasida - 
poliribosoma ye
ki 
polisomalarda 
boradi. Polisomalar 5-70 ta ribosomalardan 
iborat bo`lib, ular o`zaro diametri 1 -1,5 nm keladigan nozik ipchalar bilan birlashadi va bir-
biridan 5-15 nm masofa da yotadi. Ribosoma polipeptid zanjirni hosil qilib oqsilni o`zida ajratadi 
va i-RNK bog`lamidan tushib qoladi. 
Ko`pchilik mualliflar zamonaviy dalillarga asoslanib ribosomalar yadroda, yadrochada 

---

30 
sintez bo`ladi, RNP donachalari holida sitoplazmaga o`tishini qayd qiladilar,