Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

HUJAYRA ORGANELLALARI 
Hujayra organellalari – h u j a y r a n i n g d o i m i y t a r k i b i y q i s m i b u l i b, 
ma ‘ l u m t u z i l i sh g a e g a v a m a x s u s v a z i f a l a r n i b a j a r a d i. Hujayraning 
organellalariga mitoxondriya, endoplazmatik to`r, ribosoma va polisoma, Golji kompleksi, 
lizosoma, mikronaycha, sentrosoma, peroksisoma va fibrillyar tuzilmalar kiradi. Hujayra 
organellalarini tuzilishiga qarab m e m b r a n a l i va membranasi bo`lmagan hujayra 
organellalariga bo`lish mumkin. 
MEMBRANALI HUJAYRA ORGANELLALARI 
Membranali hujayra organellalariga 
mitoxondriya, endoplazmatik to’r, plastinkasimon 
kompleks (Golji kompleksi), lizosoma 
va 
peroksisomalar 
kirib, ularning tuzilishida elementar 
biologik membrana ishtirok etadi. 
Membranalar asosan lipid, oqsil, suvdan tashkil topgan. Hujayra ichki tuzilmalarining 
membranalari oqsil va lipid tarkibining o`zgarishi bilangina farqlanmasdan ularning tarkibiga 
kiruvchi molekulalarning joylashishi va ultrastruktur tuzilishi bilan ham farqlanadi. 
Membrananing bunday o`ziga xos tuzilishi ularning funktsional ixtisoslanishiga bog`liq. Turli xil 
vazifani bajaruvchi membranalar fermentlar va ularning aktivlik darajasiga qarab farqlanadi. 
Fermentlarning aktivligi esa hujayraning boshqa komponentlari, ayniqsa suv va lipidlar bilan 
munosabatiga bog`liq. Bu holatda membranalar fermentlarning aniq joylashishi uchun struktur 
karkas rolini o`ynaydi. Shunday qilib, hujayra sitoplazmasining membranalari funktsional va 
struktur tarafdan aniq ixtisoslashtirilgan va bu holat membrananing ximiyaviy tuzilishi va 
molekulalarning joylashishiga bog`liq. 
Membranasi bo`lmagan hujayra organellalari.
Bu organellalarga turli xil tuzilishga 

---

24 
ega bo`lgan va spetsifik vazifani bajaruvchi organellalar: 
ribosoma 
va 
polisoma, mikronaycha, 
sentrosoma 
va 
kiprikcha, xivchin 
va 
fibrillyar tuzilmalar 
kiradi. 
Ribosomalar alohida tuzilmalar hisoblanib, ular ko`pincha endoplazmatik to`r bilan 
kompleks hosil qiladi. 
Mikronaycha va sentrosomalar oqsil tabiatli subbirliklardan tashkil topgan. Oqsil 
globulalari marjonlar singari o`zaro bog`lanib ipsimon tuzilmalar hosil qiladi. Hujayrada 
sentrosoma singari mikronaychalardan tashkil topgan kiprikchalar, xivchinlar ham bo`lib, ular 
yuqorida qayd qilingan organellalardan farqli ravishda ustki tarafdan membranali struktura bilan 
qoplangan. Hujayraning fibrillyar tuzilmalari hujayrada turli funksiyalarni bajaradi. Fibrillyar 
tuzilmalar hujayra sitoplazmasiga ma’lum tartibda joylashishi yoki hujayraning mikrovorsinka, 
tonofibrilla, neyrofibrillalar, miofibrillalarni hosil qilishi mumkin.