Ma’ruza №1 Mavzu: Puxtalik nazariyasining asoslari. Reja

1.4-rasm.
Charchashdagi 
yemirilish 
paydo 
bо‘lishigacha detallar 
materiallarining qattiqligi NV, ishlashdagi t yuklanish r va moyning qovushoqligi 

larning ta’sir xarakteri. 
Charchashdagi yemirilish asosan yuqori kuchlanish ta’sirida ishlovchi 
moylanuvchi yuzalarda paydo bо‘ladi, masalan tishli g‘ildiraklar, dumalovchi 
podshipniklar. 
Charchashdagi yemirilish jarayonini intensiv kechishi quyidagi tartibda 
kechadi, avvalo ishqalanuvchi yuzalarda charchashlik oqibatida darzlik paydo 
bо‘lib, ana shu darzlikka moylash materiali tushib, asta-sekin uvalanish hosil 
bо‘ladi va natijada ishqalanuvchi detal yuzasida mayda zarrachalar paydo bо‘ladi. 
t 

р 
NV 

---

Charchashdagi yemirilishni taraqqiy qilinishiga asosiy sabab ishqalanish 
sharoiti (harorat va kuchlanish), ishqalanuvchi detallar materiallarining xususiyati 
(fizik-mexanik xossalari) va moylovchi materiallarga bog‘liq bо‘ladi. 
Detallardagi qoldiq ezilish. Detallarda qoldiq ezilish quyidagi hollarda paydo 
bо‘ladi: 
1.
Yuzaga tushadigan yuqori boim ta’sirida; 
2.
Katta yuklama orqali paydo bо‘ladigan kuchlanish, detal materialining 
chegara doirasida yoki unga yaqin bо‘lganda. 
Birinchi holatda yuzada ezilish bо‘lsa, ikkinchi holatda – buralish va egilish 
sodir bо‘ladi. 
Detallar yuzasida ezilish paydo bо‘lishi asosan urilib ishlaydigan detallarda 
uchraydi. Misol tariqasida quyidagilari keltirish mumkin: tishli g‘ildiraklardagi 
tishlarning ezilishi, shponka va shlitsadagi ezilishlar. 
Yuzalardagi plastik ezilishlar asta-sekin amalga oshib, avvalo ishlovchi 
yuzalarni zichligi oshishi hisobiga oraliq tirqishlar paydo bо‘lib, natijada tishlarga 
tushadigan dinamik yuklanish oshib borishi oqibatida darz ketishlar va uvalanib 
tushishlar barpo bо‘ladi. 
Buralib va egilib ketishliklar asosan materialga tushadigan yuqori 
kuchlanishlar natijasida paydo bо‘ladi. Bunday holatlar asosan elastik elementlarda 
kuzatiladi, masalan: prujinalarda, ressorlarda.