O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti “Neft va gaz” fakulteti

9.1. Qatlam va yer usti sharoitida neftning fizik xossalari 
Neftningvaneftgazlariningfizikxossalarihamdauningsifattavsiflarialohidauglevo
dorodlarniingyokialohidaguruhlarning (fraksiyalarning) tarkibigabog‘liqbо‘ladi. 
Neftning tarkibida og‘ir uglevodorodlar kо‘p miqdorda bо‘lsa, benzin fraksiyalari 
kam ajralib chiqadi va katta zichlikka ega bо‘ladi. 
Neftning zichligi massasini egallab turgan hajmiga nisbatiga teng. Amaliyotda 
neftning 40
0
S.da distillangan suvning zichligiga nisbatan nisbiy zichligidan 
foydalaniladi. Odatda neftning zichligi suvdan yengil, uning zichligi 750 dan 950 
kg/m
3
.gacha bо‘ladi. Neftning zichligi 900 kg/m
3
dan kichik bо‘lsa yengil, katta 
bо‘lganda – og‘ir neft deb ataladi. Kо‘rsatib о‘tish kerakki, harorat kо‘tarilganda 
neftning zichligi kamayadi va undagi erigan gazlarning miqdori oshadi.Shunday 
qilib, gazga tо‘yingan qatlam neftining zichligi gazsizlantirilgan gazning zichligidan 
kichik bо‘ladi, gaz qanchalik olinsa shunchalik farq katta bо‘ladi. Neftning zichligini 
aniqlashda areometrlardan (densimetrlar), piknometrlar va maxsus asboblardan 
(Vestfaltarozisidan) foydalaniladi. 
Tashishda transport vositalarini loyihalashtirishda va ishlatishda uning 
qovushqoqligi asosiy fizik xossalaridan biri hisoblanadi. Zarrachalar bir – biriga 
nisbatan harakatlanganda qarshilik kо‘rsatish xossasiga qovushqoqlik deb ataladi. 
Neftning qovushqoqligi dinamik µ (Pa∙s) va kinematikka ν (m
2
/s) bо‘linadi.
Neftning qovushqoqligi odatda 1Pa∙s, shuning uchun ixtiyoriy birliklar (MPa ∙s) 
yoki birliklar sistemasidan tashqari qovushqoqlik stoksda: 1 St═ 10-4m
2
/s 
foydalaniladi. 

---

87 
Kinematik qovushqoqlik dinamik qovshqoqlikni uning zichligiga nisbatidan 
aniqlanadi: 




(9.1) 
Harorat kо‘tarilganda neftning qovushqoqligi pasayadi, bosim oshganda esa 
kо‘tariladi. Yuqori molekulali uglevodorodlar qovushqoqlik qiymatini oshiradi, 
shuning uchun yengil neftning qovushqoqligi og‘ir neftnikidan kichik bо‘ladi. 
Qatlam sharoitidagi neftning qovushqoqligi gazsizlantirilgan neftnikidan kichik 
bо‘ladi. 
Neftning qovushqoqligini о‘lchashda kapillyar viskozimetr va rotasion turdagi 
maxsus asboblardan foydalaniladi. Birinchi holatdaka librovkali teshik orqali vaqt 
bо‘yicha oqib о‘tadigan neftni suvga nisbatan oqib о‘tish nisbatlari orqali aniqlanadi. 
Rotatsion viskozimetrlar orqali neftni qarshiligini о‘lchash orali tirqishlarning neft 
bilan tо‘ldirilgan ikkita koaksial silindrlarni bir-biriga nisbatan aylanish qarshiligi 
bо‘yicha aniqlanadi. 
Qatlam sharoitida neftda hamma vaqt erigan gaz mavjud bо‘ladi, ba’zida 1000 
m
3
/t (о‘rtacha 100 m
3
/t)gachabо‘ladi. Neftda gazning erish xususiyati eruvchanlik 
koeffitsiyenti kattaligini tavsiflaydi yoki gaz omili deyiladi. Gaz omili deganda 
atmosfera bosimiga keltirilganda 1 t neftdan ajraladigan yoki uni tarkibida eriydigan 
gaz hajmi tushuniladi. 
Neftli gazning komponentlari neftda har xil eruvchanlikka ega bо‘ladi. 
Malekulyar massa oshganda gazlarning eruvchanlik koeffitsiyenti о‘sadi. Shunday 
qilib, etanning eruvchanligi besh marta metandan, 20 marta propandan katta. Harorat 
oshirilganda eruvchanlik kamayadi. 
Amaliyotda kо‘pincha gazlarning eruvchanligiga nisbatan neftning tarkibidan 
gazni ajralish holatlari bilan tо‘qnash kelinadi. Erigan gazlarning birinchi 
pо‘fakchalarini ajralib chiqishini boshlanishiga – tо‘yinish bosimi deb ataladi. 
Tо‘yinish bosimi Rtqatlam nefti bilan gazni termodinamik muvozanatini tavsiflaydi. 
Neft qatlamda tо‘yinish bosimidan yuqori bosimda joylashganda tо‘yinmagan 
deyiladi. Bosim Rtning qiymati uglevodorod gazlariga hamda nouglevodorod gazlari 
masalan, neftda juda past eriydigan azot gazlariga bog‘liq bо‘ladi. Qatlamdagi 
bosimning qiymati Rtdan past bо‘lganda neftda hamma gazlar erimaydi, uning bir 
qismi qatlamning kо‘tarilgan (dо‘ppi) qismini egallaydi va gaz dо‘ppisini hosil qiladi. 
Neftning tarkibidan erigan gazning ajralish jarayoni quduqning stvoli bо‘ylab 
harakatlanganda hamda neft gaz quvur uzatmalarida va tovar neftini tayyorlashda 
ajratish pog‘onasining eng sо‘nggi bosqichida sodir bо‘ladi.
Tо‘yinish bosimi tovar neftning tо‘yingan bug‘ bosimi bilan bir xiln isbatda 
bо‘lmaydi. Bunda gaz va suyuqlik fazasi fazalarning belgilangan nisbatida 
termodinamik muvozanat dabо‘ladi. 
Neftning elektrik xossasi tarkibida suvning mavjudligiga va minerallashgan 
darajasiga bog‘liq hamda toza uglevodorodlar elektr о‘tkazmaydigan hisoblanadi va 
yuqori qarshilik kо‘rsatish xususiyatiga ega bо‘ladi. Neftni elektr zaryadlarini 
tо‘plash xususiyatidan foydalanib, tok о‘tkazuvchi jihozlarning elementlarini yerga 
ulash mumkin. 

---

88