O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti “Neft va gaz” fakulteti

 
Gaz duppisi tarzi 
– bu tarzda neft uyumi xududidagi asosiy harakatlantiruvchi 
kuch – bu gaz duppisida mujassam bo‘lgan gazlarning bosim pasayishi tufayli 
kengayishi xisobiga xosil buluvchi kuchlardir. Bu xolatda aksariyat suv – neft chegarasi 
deyarlik surilmaydi (mabodo agar u surilsa gaz duppisi va suv siquvi tarzlaridan xosil 
bo‘lgan aralash tarz bo‘lgan buladi). Bu tarz jarayonida qatlam bosimi bir meyorda 
olingan neft mikdoriga mutanosib ravishda pasaya boradi. Shuning uchun bosim 
pasayishi xisobiga olinayotgan neft mikdori vaqt birligida deyarli uzgarmas bo‘lganligi 
uchun uyum zaxiralarini xisoblash mumkin buladi. 
Neft quduqlari aksariyat xollarda favora usulida ishlaydi, lekin vaqt utishi Bilan 
bosim pasayib, qatlamdagi neftni favvora shaklida yuqoriga kutarib berolmasligi 
mumkin va natijada quduqdan suyuqlik otilib chikishi tuxtaydi, uni nasoslar Bilan 
chiqarish lozim buladi. 
Bu tarz sharoitida gaz duppisi yakinida joylashgan quduqlar maxsulotida gaz 
mikdori oshib, u natijada gazga aylanadi. Bunday sharoitda quduqlarning suvlanishi 
ancha kech boshlanadi, chunki neft – suv chegarasi surilmaydi. Gaz omili ortib borishi 
mumkin, chunki bosim pasayishi bilan qatlam sharoitidagi gazlar ajralib chikishi 
mumkin, lekin qatlamdagi bosim uning tuyinganlik bosimidan past ko‘rsatkichga ega 
buladi. Shuning uchun ham gaz duppisi xosil bo‘lgan, chunki barcha neftdagi erigan 
gazlar yigilib, kalpok xosil kilgan buladi. Bunday uyumlarda quduqlar qatlamning 
kollektorlik xususiyatlariga hamda neftning fizik xossalariga karab yuqori, urta hamda 
past maxsulot bulishi mumkin. 
Neft beruvchanlik bunday tarzda har xil mikdorga ega bulishi mumkin. 

---

283 
Kulay sharoitlarda uning ko‘rsatkichi 0,4-0,5 past ko‘rsatkichlarda 0,2-0,3 
atrofida bulishi mumkin. Shuni kayd kilish joizki, Fargona vodiysidagi Polvontosh koni 
VII gorizontda gaz duppisi, suv siquvi va gravitatsion tarzlardan mujassam bo‘lgan 
oralik tarz bo‘lganligi uchun hamda quduqlar turi ancha zich bo‘lganligi uchun yuqori 
neft beruvchanlikka erishilganligi ma’lum (0,7 dan yuqori). Bunday tarzda ishlaydigan 
konlar respublikamizda kuplab topiladi. 
Bunday tarzlarda ishlovchi konlarda (masalan Kirkuk - Irok) suv neft 
chegarasiga suv xaydash, gaz – neft chegarasiga gaz xaydash bilan kondagi neftlarni 
chiqarib olish va neft beruvchanlikning yuqori natijasiga erishish mumkin. Bunday 
konlar sirasiga yuqori keltirilganlardan tashkari Buguruslan konlari ham kiradi.