Toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy axborotlari ilmiy-nazariy jurnali

 
MАSOFАVIY TА’LIM MODELLАRI 
 
Xodjayev O.Sh. – Qo‘qon davlat pedagogika instituti o‘qituvchisi 
Аnnotatsiya.
Ushbu maqolada masofaviy taʼlim tizimi bilan ishlash ko‘nikmalarini yanada 
oshirish maqsadida joriy qilingan taʼlim modellari haqida so‘z yuritilgan. 
Kalit so‘zlar:
malaka oshirish, masofaviy taʼlim, axborot-kommunikatsiya texnologiyalari,
elektron tizim, masofaviy kurs, onlayn va oflayn shakl. 
МОДЕЛИ ДИСТАНЦИОННОГО ОБУЧЕНИЯ 
 
Ходжаев О.Ш. 
–
 преподаватель Кокандского государственного педагогического 
института 
 
Аннотация.
В данной статье рассматриваются образовательные модели, введенные 
для дальнейшего совершенствования навыков работы с дистанционным обучением. 
Ключевые 
слова:
профессиональное 
развитие, 
дистанционное 
обучение, 
информационно-коммуникационные технологии, электронная система, дистанционное 
обучение, онлайн и офлайн форма. 
 
THE REMOTE LEARNING MODELS 
 
Khodzhaev O.Sh. 
–
Lecturer of the Kokand State Pedagogical Institute 
 
Annotation.
The educational models introduced to further improve the skills of working 
with distance learning are discussed in the article. 
Key words:
professional development, distance learning, information and communication 
technologies, electronic system, distance learning, online and offline form. 
Bugungi kunda masofaviy taʼlim iborasi jadallik bilan dunyo miqyosida taʼlim tizimiga qatʼiy 
kirib bordi va dunyoning ko‘plab mamlakatlarida taʼlimning qiyofasini o‘zgartirib, taʼlim va 
axborot madaniyatining global hodisasiga aylandi. Natijada, taʼlim xizmatlarining butun bir 
tarmog‘i paydo bo‘ldi va rivojlanib bormoqda. 
AKTning o‘quv jarayonlariga taʼsirining ikkita asosiy yo‘nalishi mavjud: 
116

---

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI
 
ILMIY AXBOROTLARI 2020/6 
1) O‘quv jarayonini tashkil etishning yangi usullariga asoslangan masofaviy o‘qitishni joriy 
etish; 
2) Anʼanaviy taʼlim shakllarini qo‘llashda tahlil va sifat samaradorligini oshirish uchun 
AKTdan foydalanish.
Ko‘p qirrali va keng miqyosli taʼlim muassasalari fenomen sifatida, yirik milliy va xalqaro 
masofaviy taʼlim markazlarida taʼlim xizmatlari va tashkilotlarning shakllari nihoyatda xilma-
xildir. 
Masofaviy taʼlimda o‘rganish tushunchasi o‘qituvchi va talabalarning birgalikdagi maqsadli 
faoliyatining masofadan turib amalga oshirilishidir. Bunda shaxsni rivojlantirish maqsadidagi 
taʼlim va tarbiya jarayoni tushuniladi. Masofaviy taʼlimning vazifasi o‘quvchi bilan to‘g‘ridan-
to‘g‘ri aloqada bo‘lmasdan dars berishdir.
Masofaviy taʼlim tizimi quyidagi asosiy tamoyillarga bo‘ysunadi: 
1. O‘qitish imkoniyatlaridan foydalanish. Unda o‘quv jarayoni istalgan vaqtda boshlanishi 
va istalgan vaqtda yakunlanishi mumkin.
2. Аxborotni taqdim etish va tashkil etishning tubdan yangilangan shakllari. Multimedia 
tizimlari, katta miqdordagi maʼlumotlarning mavjudligi.
3. Olingan bilimlarni baholashning ishonchliligi. Testga asoslangan bilimlarni baholash 
usullaridan keng foydalanish.
Masofaviy taʼlim dasturlarini quyidagi turlarga bo‘lish mumkin: 
Masofaviy universitetlar.
Korporativ o‘qitish yoki uzluksiz taʼlim kurslarining provayderlari. Ushbu tashkilotlar 
sertifikatlar olishga olib keladigan treninglar, dasturlar va har qanday kasbiy ko‘nikmalarni 
rivojlantirishga qaratilgan boshqa o‘quv dasturlarini o‘tkazadilar. Bular, qoida tariqasida, 
mijozlarning individual talablariga muvofiq shakllantirilgan dasturlardir. Shunday qilib, ushbu 
turdagi taʼlim muassasasi sifat jihatidan juda farq qiladigan dasturlarni taklif qiladi.
Sifatli masofaviy taʼlim dasturining uchta asosiy xususiyatlari mavjud: 
1. Masofadan turib o‘qitish dasturi shunchaki maʼruza dasturlaridan iborat bo‘lmaydi, kurs 
talabani jalb qilish uchun ehtiyotkorlik bilan tashkil etilgan bo‘lishi kerak. Shu bilan birga, 
o‘quvchilar o‘zlarini kunduzgi o‘qish bilan shug‘ullanishga qaraganda o‘quv jarayoniga ko‘proq 
jalb qilinganliklarini his qilishi kerak. Kursning tuzilishida kunduzgi o‘qish bilan solishtirganda 
o‘quv jarayonini boshqarish uchun ko‘proq imkoniyatlar yaratilgan bo‘lishi kerak. Kurs talabaga 
yo‘naltirilgan bo‘lishi kerak, bu talabaga dars mazmunini shaxsiy ehtiyojlari va vazifalariga 
muvofiq belgilashga imkon beradi.
2. Aloqa vositalari va usullari. Masofaviy o‘qitish dasturi muntazam ravishda pochta, 
telefon va faks, Internet, elektron pochta, interfaol televideniya, telekonferensiyalar, audio va 
video konferensiyalarni o‘z ichiga olgan turli xil usullarni o‘z ichiga olishi mumkin. Muloqot 
usullari o‘quv uslubiga imkon qadar mos bo‘lishi kerak.
O‘quv kurslari bir vaqtning o‘zida o‘qituvchilar va talabalarning masofadan ishtirokini va 
ularning real vaqtdagi o‘zaro aloqalarini talab qiladi. Axborot yetkazib berish vositalari bu holda 
interfaol televizion va video konferensiyalarni o‘z ichiga oladi. Bu usul juda moslashuvchan va 
talabaga dars materiallari ustida ishlash uchun qulay vaqtni tanlashga imkon beradi, internet, 
elektron pochta, video tasmalar va oddiy pochtalardan foydalanishni o‘z ichiga oladi.
3. Talabalarni qo‘llab-quvvatlash va ular bilan aloqa qilish. Ko‘pchilikning fikridan farqli 
o‘laroq, masofadan turib o‘qitish dasturida qatnashgan o‘quvchilar bir-birlaridan ajralgan 
bo‘lmasliklari kerak. Sifatli dastur haqiqiy hamkorlik muhitini yaratish uchun ko‘plab usullarni o‘z 
ichiga oladi. Masofaviy taʼlim dasturini qo‘llashda taʼlim oluvchilar o‘qituvchilardan qanday qilib 
yordam olishlarini bilishi, onlayn chat va forumlarni qo‘llab-quvvatlash, onlayn maʼlumot turlari 
bo‘yicha maslahat va yordam vositalarida ishlash ko‘nikmalariga ega bo‘lishi kerak.
117

---

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI
 
ILMIY AXBOROTLARI 2020/6 
Masofaviy taʼlimning asosiy xususiyatlari: 
1) talaba faoliyatini batafsil rejalashtirish (maqsadlarni belgilash, o‘quv materiallarini ishlab 
chiqish);
2) interfaollik (o‘quvchi va o‘qituvchi o‘rtasida, o‘quvchi va o‘quv materiali o‘rtasida); 
3) motivatsiya (mustaqil bilim faoliyatini tashkil etish); 
4) masofadan o‘qitishning modulli tuzilishi (talaba ularning moduldan modulga o‘tishidan 
aniq xabardor bo‘lishi kerak).
Masofaviy taʼlim bir nechta o‘quv muassasalarining hamkorligiga asoslanadi. Masofaviy 
o‘qitish dasturlarini tayyorlashda bir nechta taʼlim tashkilotlarining hamkorligi ularning yuqori 
sifatli va arzon bo‘lish imkonini beradi.
Masofaviy o‘qitish maqsadida avtonom o‘qitish tizimlari ham amal qilish mumkin. Bunda 
o‘qitish to‘liq televizion yoki radio dasturlari, CD-ROMlar va qo‘shimcha bosma materiallar orqali 
amalga oshirilishi mumkin. 
Multimedia dasturlari asosida integratsiyalashgan o‘quv mashg‘ulotlari o‘z-o‘zini o‘qitish 
dasturlarini qamrab oladi. Bunday loyihalar rasmiy taʼlim dasturining bir qismi bo‘lishi mumkin 
yoki maʼlum bir taʼlim dasturlariga yo‘naltirilgan bo‘lishi mumkin.
Masofaviy taʼlim modellarining asosiy maqsadlari: 
1) talabalarga mavjud o‘quv dasturlari doirasida turli sohalardagi bilimlarini oshirish, 
to‘ldirish imkoniyatini berish;
2) tegishli imtihonlar (ekstern) natijalari bo‘yicha u yoki bu malaka darajasi to‘g‘risida 
maʼlumotnoma olish; 
3) taʼlim dasturlarining turli sohalarida sifatli taʼlimni taʼminlash.
Har qanday mashg‘ulot maʼlum tashkiliy va axborot yordamini talab qiladi. Masofaviy 
taʼlimning tarkibiy qismlari quyidagilardan iborat:
1. Masofaviy taʼlim provayderi, u zarur institutsional qo‘llab-quvvatlash vazifasini amalga 
oshiradi. 
2. Axborot resurslari – o‘quv materiallari, maʼlumotnomalar, uslubiy va boshqa 
materiallar. 
3. Masofaviy taʼlim texnologiyalari vositalari (tashkiliy, texnik, dasturiy taʼminot va 
boshqalar);
4. O‘qituvchilar, maslahatchilar, kurslarni o‘rganish jarayonining nazorati. 
Masofaviy taʼlim sohasida o‘quv materiallarini ishlab chiqish jarayonini ikki tarkibiy qismga 
bo‘lish mumkin:
Birinchi bosqichda, matnlarni tuzish, ularni mantiqiy qismlarga bo‘lish va loyihalash ishlari 
amalga oshiriladi. 
Ikkinchi bosqichda, materiallarni elektron shaklda yaratish va joylashtirish, ulanishlar 
tizimini shakllantirish, boshqarish va aloqaga kirish tadbirlari va boshqalar amalga oshiriladi.
O‘quv materiallari majmualarini quyidagi tamoyillarga muvofiq ishlab chiqish kerak: 
1. Masofadan o‘qitish dasturida ushbu fandagi o‘quv jarayonining tarkibiy qismi sifatida 
maqsadlar bo‘lishi, o‘quv tizimidagi o‘rni va ahamiyati tushuntirilishi, materialni muvaffaqiyatli 
o‘rganish uchun motivatsiya shakllantirilishi kerak.
2. Talabalarni raqamli formatdagi o‘quv materiallariga yo‘naltirishda ish yo‘nalishi oddiylik 
va oddiydan murakkabga talablariga javob berishi kerak.
3. Jarayonda taʼlim oluvchi va taʼlim beruvchi o‘rtasidagi o‘zaro aloqa taʼminlanishi kerak.
4. Jarayonda o‘rganilayotgan mavzu bo‘yicha darsliklar yoki o‘quv adabiyotlarining 
elektron nusxasidan samarali foydalanish tavsiya etiladi.