Toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy axborotlari ilmiy-nazariy jurnali

 
O‘quvchilar soni
 
O‘qish motivi 
 
% 
O‘yin motivi 
 
% 
Eksperimental guruh
21 
7 
33 14 
67 
Nazorat guruhi 
31 
5 
16 26 
84 
Jami
52 
12 
23 40 
77 
Т
1
–mezon 
2,09 
Tkr-mezon (r=0,05) 
3,84 
Yuqoridagi 1-jadvaldan ko‘rinib turganidek, Tempnatijalarida, shunday tafovutlar kuzatilsa, psixologik eksperiment samarasini aniqlashda 
muayyan qiyinchiliklarni yuzaga keltiradi. Shuningdek, mustaqil o‘zgaruvchi sifatida qabul 
qilingan psixologik eksperiment taʼsirini boshqa aralashuvchi omillardan, yaʼni mustaqil 
o‘zgaruvchi bilan bir xilda o‘zgaradigan yosh xususiyatlari, boshqa fiziologik va ijtimoiy omillar 
taʼsirini neytrallash uchun ham kerak edi.
1-jadvalda 289 va 292-maktablaridagi o‘yin va o‘qish motivlarining tajribagacha bo‘lgan 
holati foizlardagi ko‘rsatgichi, tajribaga jalb etilgan jami o‘quvchilarning 67%ida o‘yin motivlari 
ustunlik qilsa, atigi 33%ida o‘qish motivlarining ustuvorligi kuzatilmoqda. 
Mazkur ko‘rsatkichlar o‘quvchilarda, nazorat guruhida esa o‘yin motivlarining o‘qish 
motivlaridan mos ravishda, 16% va 84% yuqori ekanini bildiradi. Shunday qilib, tadqiqot 
natijalaridan maʼlum bo‘lishicha, mazkur maktablarning birinchi sinf o‘quvchilarida ham o‘yin 
motivlari o‘qish motivlaridan ustundir. 
Bu ko‘rsatkichlar eksperimental guruhlarda ham, nazorat guruhlarida ham hali bolalarda 
o‘qish motivlari shakllanmaganligi, ular bog‘cha yoshi davridan o‘quvchilik davriga to‘la 
o‘tmaganligi, pirovardida, o‘yin motivlari haligacha o‘z ustuvorligini yo‘qotmaganligidan dalolat 
beradi, yaʼni bolalarning bog‘chadan maktabga o‘tishlari ancha murakkab ekanini ko‘rsatmoqda. 
Shuni alohida taʼkidlash kerakki, bola maktabga chiqqandan keyin ham o‘yin uning hayotida 
asosiy va muhim o‘rinlarni egallab qoladi. Bola o‘qish mashg‘ulotlaridan bo‘sh paytida har xil 
o‘yinlarni o‘ynashda davom etaveradi. Zero, o‘yin jarayonida bola o‘z-o‘zini idora qilishga, o‘z 
harakatlarini o‘yin qoidalariga bo‘ysundirishga, javobgarlikni sezishga, jamoa manfaatlarini 
shaxsiy manfaatlardan ustun qo‘yishga odatlanishini shakllantiradi.
Kichik maktab yoshidagi o‘quvchilarning o‘qish va o‘yin motivlarini o‘rganish jarayonida 
quyidagi xulosalarga kelindi: 
Boshlang‘ich sinfga borgan o‘quvchilarda o‘qish motivlari yaxshi shakllanmaganligi, ular 
bog‘cha yoshi davridan o‘quvchilik davriga to‘la o‘tmaganligi oqibatida ularning o‘quv 
faoliyatlarida o‘yin motivlari ustuvorlik qilishlari maʼlum bo‘ldi. 
O‘yinning o‘ziga xos xususiyati – o‘qituvchiga o‘yin mazmunini boshqarish, syujetiga 
maʼlum rollarni kiritish va shu tariqa o‘ynayotgan bolalarning muayyan ijobiy tuyg‘ularini 
shakllantirish imkoniyatini beradi. 
200

---

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI
 
ILMIY AXBOROTLARI 2020/6 
To‘g‘ri tashkil etilgan o‘quv jarayoni - kichik maktab yoshidagi o‘quvchining bilimga bo‘lgan 
motivlari tarkib topishining asosiy shartidir. Umuman, o‘qish ishtiyoqi, muvaffaqiyatga erishish 
bolaning o‘qituvchiga bo‘lgan ijobiy munosabati bilan belgilanadi. 
O‘quvchilarda o‘quv motivlarining tarkib topishiga yordam beruvchi korreksion tadbirlar 
quyidagi yo‘nalishlarda olib borilishi mumkin: 
– 
o‘quvchining maktabgacha bo‘lgan davrdan kichik maktab yoshi davriga o‘tish paytida 
o‘quv faoliyati samarasini belgilovchi asosiy psixologik ko‘rsatkichlarni yakuniga yetkazish; 
– 
kichik maktab yoshi davrida asosiy hisoblangan o‘quv faoliyatining muvaffaqiyatli 
o‘zlashtirilishini taʼminlaydigan psixologik muhitni yuzaga keltirish. 
– 
kichik maktab yoshidagi o‘quvchining o‘yin faoliyatidan o‘quv faoliyatiga o‘tishini 
bosqichma-bosqich shakllanishini ta’minlash orqali bolalarda o‘quv motivlarining samarali 
shakllanishini yuzaga keltirish mumkin.