Toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy axborotlari ilmiy-nazariy jurnali

N
0
inkor etiladi.). 
Olingan natijalarni qayta ishlashda metodika miqdor jihatidan tahlil qilindi. Har bir to‘g‘ri 
javob 1 ball bilan baholandi. Tajribalar natijalarini χ2 (xi-kvadrat) mezonini qo‘llab taqsimotlar 
198

---

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI
 
ILMIY AXBOROTLARI 2020/6 
bo‘yicha qiyoslaymiz. Mezon statistikasida N
0
gipotezani qabul qilish yoki rad etib, N1:r1≠r2 
alternativ gipotezani qabul qilish uchun T-statistika deb atalgan formuladan foydalanamiz: 
Bu yerda quyidagi jadval asos qilib olinadi: 
Guruh
O‘quvchilar 
soni
1- 
kategoriya 
2- 
kategoriya 
……. 
i- 
kategoriya 
……. 
С- 
kategoriya 
1-tanlanma 
n
1 
Q
11 
Q
12 
……. 
Q
1i 
……. 
Q
1c 
2-tanlanma 
n
2 
Q
21 
Q
22 
……. 
Q
2i 
……. 
Q
2c 
T-statistikaning taqsimotini aniq ifodalash murakkab ekanligidan uning χ2 taqsimotini 
erklilik darajasi bilan tekshirish mumkin. 
Qaror qabul qilish uchun 
qiymatlilik darajasi (bizning tadqiqotimizda
) tanlab 
olindi. T-statistikaning
ga mos qiymati x1- kritik qiymat bilan taqqoslanadi. Bu kritik qiymat 
χ2 erklilik darajasi bo‘yicha jadvaldan olinadi. Аgar 
1-α
bo‘lsa, N
0
gipotezani rad qilishga 
asos yo‘q va u qabul qilinadi. Аgar 
α
bo‘lsa, u holda N
0
gipoteza rad qilinadi. 
Tajribadan so‘nggi T statistikalar esa ancha yuqori qiymat qabul qilishi bilan birga, 
1-
shartni qanoatlantiradi. Bu holat N
0
gipotezani qabul qilishga asos bo‘ladi. 
Bola maktabga qabul qilinishi bilan o‘qish yetakchi faoliyatga aylanishi zarur bo‘ladi. O‘qish 
o‘yindan farqli o‘laroq majburiy tus kasb etadi, u aniq maqsadga qaratilgan, ijtimoiy ahamiyatga 
molik bo‘lgan hamda tizimga solingan faoliyat turi hisoblanadi. Boshlang‘ich sinflarda bolalarni 
o‘qitish jarayonida ham o‘yinlardan foydalaniladi, lekin endi ular o‘qish va o‘qitish vazifalari bilan 
bog‘langan bo‘ladi. O‘yinning maqsadi, turi, shakli va sharoitlari ham o‘zgaradi. Boshlang‘ich 
sinflarda bolalarning o‘qish faoliyatini tashkil etishda o‘qituvchi o‘qish jarayoniga, yaʼni 
harakatlarni bajarish usullariga alohida eʼtibor beradi. Chunki o‘qishning pirovard maqsadi 
muayyan bilim va malakalarni egallab olishdangina iborat bo‘lmay, balki kelgusida ishlab 
chiqarish, fan yoki insonlar bajaradigan boshqa ijtimoiy faoliyat turlarining murakkab 
muammolarini hal qilishda kerak bo‘lgan mustaqil ravishda bilim olish mahoratini o‘zlashtirishni 
shakllantirishdir. 
O‘qishning dastlabki kunidanoq kichik maktab yoshidagi o‘quvchining psixik o‘sishini 
harakatga keltiradigan turli ziddiyat, qarama-qarshiliklar, ichki ixtiloflarga duch keladi. Bular 
zamirida o‘quvchining psixik kamolot darajasi, ijobiy xislatlar bilan talablar o‘rtasidagi qarama-
qarshiliklar yotadi. Talablarning tobora ortishi bolaning psixik jihatdan to‘xtovsiz o‘sishini talab 
etadi va shu jarayonning uzluksiz harakati natijasida rivojlanishni yuzaga keltiradi. 
Kichik maktab yoshidagi o‘quvchining muhim xususiyatlaridan biri unda o‘ziga xos 
ehtiyojlar mavjudligidir. Mazkur ehtiyojlar o‘z mohiyati bilan muayyan bilim, ko‘nikma va 
malakalarni egallashga, tevarak-atrofdagi voqelikni o‘zlashtirishga qaratilmay, balki faqat 
o‘quvchining istagini aks ettirishdan iborat. Bu ehtiyojlar o‘zining o‘quv qurollariga, dars 
tayyorlash burchagiga, kitob qo‘yish javoniga ega bo‘lish istagi, har kuni maktabga qatnash 
tuyg‘usini his etish kabilarni o‘z ichiga oladi. Sinfdagi o‘rtoqlari bilan birgalashib o‘ynash, 
o‘qituvchining maslahatlari, ko‘rsatmalarini tinglashi kerak bo‘ladi. Umuman, kichik maktab 
yoshidagi o‘quvchi o‘qishning tub mohiyati va vazifasini tushunib yetmaydi, balki hamma qatori 
maktabga borishi kerak, deb tushunadi.
Yuqorida zikr etilgan masalalarni hal etish maqsadida biz G.А.Uruntayeva va 
Y.А.Аfonkinalar tomonidan taklif etilgan «Bolada o‘yin yoki o‘qish motivining ustuvorligini 
aniqlash» metodikasidan foydalanib va ushbu metodika yordamida tadqiqotimiz oldida turgan 
vazifalarni hal etishga harakat qildik.






c
i
i
i
i
i
Q
Q
Q
n
Q
n
n
n
T
1
2
1
1
2
2
1
2
1
)
(
1
1


c


05
.
0




x
T


1
x
T

x
T


199

---

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI
 
ILMIY AXBOROTLARI 2020/6 
Biz o‘tkazgan tajribada 1-sinf o‘quvchilarida o‘yin yoki o‘qish motivlari ustuvorligini 
aniqlash maqsadida Toshkent shahrining Bektemir tumanidagi 289-maktabi va shu tumanning 
Binokor mavzesidagi 292-maktablarining 1-sinflarida tajriba o‘tkazdik. Ushbu maktablarda 
eksperimental va nazorat guruhlarini tuzishdan avval bizlar mazkur sinflarning o‘qish va o‘yin 
motivlarining namoyon bo‘lish darajalari bo‘yicha tajribagacha statistik jihatdan ahamiyatli 
farqlarga ega emasliklarini ko‘rsatishimiz zarur edi. Quyida aniqlovchi tajriba natijalarini 
eʼtiboringizga havola qilamiz. 
Аniqlovchi tajribalarda 289 va 292-maktablaridagi 1-sinf o‘quvchilarining o‘yin va o‘qish 
motivlarining dastlabki holati 
(n=52) 1-jadval 
Guruhlar