6- мавзу. Ахлоқ ва қадриятлар фалсафаси (Этика). Режа

Муслиҳиддин Саъдий
нинг (1184 – 
1292) «Гулистон» асаридир. Жаҳонда бу асар таржима қилинмаган бирор – бир маданий тил 
бўлмаса керак. Ўзбек тилига у биринчи марта буюк ўзбек мумтоз шоири сайфи саройи томонидан 
xiv асрда таржима қилинган.
Саъдий, биринчи навбатда, одамлар қиёфасидаги эзгулик ва ёвузликнинг ўзаро 
муносабатларини очиб беради. Оддий муомала одобидан тортиб, юксак ахлоқий тамойилларгача 
ана шу муносабатларни акс эттиришга хизмат қилади.
Темурийлар даврида яратилган энг ажойиб ва ўзига хос пандномалардан бири, бу – 
Хондамир
нинг (1481 – 1535) «Макоримул–ахлоқ» («яхши хулқлар») асари. Унинг ўзига хослиги 
шундаки, ундаги қаламга олинган барча фазилатлар бир буюк инсон – Алишер Навоий қиёфаси 
мисолида очиб берилади, талқин этилади.
Ўрта асрлардан кейин ҳам пандномалар яратиш анъаналари давом этди. Ана шундайлардан 
бири – ўзбек мумтоз шоири 
Гулханий
нинг (XVIII аср иккинчи ярми – XIX аср бошлари) 
«Зарбулмасал» асари. Асарнинг яна бир ўзига хослиги шундаки, унинг асосий қаҳрамонлари – ўз 
қиёфаларида ахлоқсизлик иллатларини мужассам этган салбий образлар. Ана шу усул билан 
инсонларни инсоф, адолат ва диёнатга, ҳалоллик ва софдилликка чорлайди.
Ғайризўравонлик
. Маълумки, ёвузликни йўқотиш, тўғрироғи, камайтириш, заифлаштириш 
барча даврларда ҳам асосий ахлоқий муаммо бўлиб келган. Қадимги дунёдаги ва ўрта асрлардаги 
шарқ мутафаккирлари ёвузликни кучсизлаштиришнинг йўли – унга қарши ёвузлик билан жавоб 
бермаслик, деб билганлар. Бундай ёндашувни қадимги ҳиндлар ва хитойларда (йўга, жайнчилик, 
буддҳачилик, даочилик), насронийликдаги исо алайҳиссалом даъватларида, мусулмонликдаги 
тасаввуф намояндаларида кўриш мумкин. Лекин бу даврларда ёвузликка ёвузлик билан жавоб 
бермасликни фақат сабр–тоқат, Худога ташлаб қўйиш орқали амалга ошириш мумкин деб 
билганлар.
Туркистон маърифатчи–жадидларининг ахлоқий қарашлари ва кейинги даврлар ўзбек