28
hisoblanadi. Boshqaruvning sub’ekti va ob’ektisiz menejment fan va xo‘jalik tajribasi
sifatida o‘z mazmun va mohiyatini yo‘qotadi.
Albatta, minglab kishilar ishlaydigan sanoat ham bu tushuncha va mulohazalardan
xoli emas. Ayniqsa sanoat ishlab chiqarishida «sub’ekt» va «ob’ekt» tushunchalari
boshqa tarmoqlarga nisbatan xiyla ravshanroq ko‘rinadi. Bunda vazirlik, kompaniya va
aktsiyadorlik
jamiyatlaridagi boshqaruvchilar korxonadagi
boshqaruvchilarga,
korxonadagi boshqaruvchilar esa tsex, uchastka boshqaruvchilariga rahbarlik qiladilar.
Har qanday boshqaruv o‘z maqsadi va vazifalariga ega. Maqsad - bu, inson
faoliyatining avvaldan fikran o‘ylangan natijasidir. SHunga binoan, boshqaruvning
maqsadi deganda, boshqaruv sub’ektining oldindan o‘ylangan, mo‘ljallangan, erishish
zarur bo‘lgan natijasi tushuniladi. Sanoatda esa, maqsad - ko‘p va sifatli,
raqobatbardosh mahsulot ishlab chiqarish va uni o‘z vaqtida sotish hamda
mo‘ljallangan foydani olishdir.
Har qanday maqsadga ma’lum talablar qo‘yiladi. Dastavval, maqsad ilmiy va
amaliy jihatdan asoslangan bo‘lishi kerak. Ikkinchidan, u aniq, yaxshi ifodalangan va
adresli bo‘lishi zarur. Uchinchidan, qo‘yilgan maqsad erishimli bo‘lishi, ya’ni unga
etishishning imkoniyatlari, shart va sharoitlari hisobga olingan bo‘lishi kerak.
Qo‘yilgan maqsadga erishish uchun ma’lum vazifalarni bajarish zarur. Ma’lumki,
vazifa - bu, avvaldan belgilangan, aniqlangan, ko‘rsatilgan, bajarilishi va hal etilishi
lozim bo‘lgan ish, narsadir.
Sanoat ishlab chiqarishida boshqaruvning vazifalari quyidagilardan iborat:
-kelajakni aniq ko‘rmoq (istiqbolni to‘g‘ri bashorat qilish va unga monand
bo‘lgan faoliyat dasturini tuzish);
-tashkillashtirmoq (sanoatning ichki, moddiy va ijtimoiy tuzilmasini barpo etish);
-personalni idora qilmoq (sanoat ishlab chiqarish xodimlarini harakatga keltirish);
-kelishish (harakat va tirishqoqlikni bir-biri bilan uyg‘unlashtirish);
-nazorat qilish va kuzatish (joriy etilgan va berilgan buyruq asosida harakatning,
ya’ni faoliyatning qanday tarzda bo‘layotganini mushohada qilish).
Boshqarish jarayonida oldindan ko‘ra bilish nihoyatda katta ahamiyatga ega.
Barcha jarayonlarni kuzatib, ularning o‘zgarishiga qarab ishlab chiqarish, ish bajarish
yoki xizmat ko‘rsatish boshqarilib turiladi. Masalan, mahsulotga bo‘lgan ehtiyoj, narx-
navo, texnika va texnologiyalar o‘zgarishi, ish haqi va ijtimoiy muhofazaning holati
ishlab chiqarishga katta ta’sir ko‘rsatadi. SHuning uchun vaziyatga qarab kerakli
o‘zgarishlarni zudlik bilan amalga oshirish kerak bo‘ladi.
Boshqaruv tamoyillari deganda, rahbarlik qilishning fundamental qoidalari
tushuniladi. Ular iqtisodiy qonunlar harakati va boshqarish usullari bilan bog‘liq
bo‘lgan voqeliklarning mohiyatini aks ettiradi.
Boshqarish mexanizmini quyidagicha ta’riflash mumkin:
Do'stlaringiz bilan baham: