Kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muso al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari

1. Asosiy elektr kattaliklar: tok kuchi, kuchlanish, quvvat 
Kuchlanish va tok kuchi elektr fizikasining eng muhim tushunchalari sanaladi. Ushbu 
darsda biz elektr fizikasining muhim qismlaridan boʻlgan mana shu ikkita kattalik haqida 
dastlabki bilimlarga ega boʻlamiz. Keyinchalik kuchlanish va tok kuchi natijasida hosil 
boʻladigan quvvat tushunchasiga ham toʻxtalib oʻtamiz. 
Zaryad
 
Elektr tushunchasi tabiatni kuzatishdan kelib chiqqan. Biz jismlar orasidagi 
taʼsirni kuzatganimizda gravitatsiyaga oʻxshash masofalar aro taʼsir qiladigan 
kuchga duch keldik. Bu kuchning manbai 
zaryad
deb ataladi. Elektr 
kuchlarining eʼtiborli jihati shuki, ular gravitatsiya kuchlariga nisbatan ancha 
katta boʻladi. Gravitatsiyadan farqli oʻlaroq, zaryad ikki turga boʻlinadi. Turli 
ishorali z
aryadlar oʻzaro tortishadi, bir xil ishorali zaryadlar esa oʻzaro 
itarishadi. Gravitatsiyaning faqatgina bitta turi bor: tortishish kuchi, itarish 
kuchi mavjud emas. 
Oʻtkazgichlar va dielektriklar. 
Oʻtkazgichlar
odatda tashqi qobigʻidagi elektronlari yoki valent elektronlari yadrosi 
bilan nisbatan kuchsiz bogʻ hosil qilgan atomlardan tashkil topgan. Quyida mis atomining 
taxminiy chizmasi berilgan. Bir necha metall atomlari birgalikda oʻzlarining tashqi 
qobigʻidagi elektronlarini hech qanday qiyinchiliksiz oʻzaro almasha oladi. Bir gala 
elektronlar muayyan bir yadroga bogʻliq boʻlmay qoladi. Demak, hatto kichkina 
qiymatdagi elektr kuchi ham elektronlar galasini siljitishga yetarli boʻladi. Mis, oltin, 
kumush va alyuminiy, shuningdek, shoʻr suv yaxshi oʻtkazgich boʻla oladi. 
Shuningdek, yomon oʻtkazgichlar ham mavjud. Masalan, chogʻlanma lampochkalarda 
ishlatiladan metall – volfram yoki uglerodning olmosdagi holati nisbatan yomon 
oʻtkazgichlar sanaladi. Chunki ularning elektronlari siljishga moyil emas.