Kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muso al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari

Dielektriklar (yoki izolyatorlar)
– bu tashqi elektronlari yadrosi bilan mustahkam 
bogʻlangan moddalar. Oʻrtacha elektr kuchlari ularning elektronlarini erkin holatga 
chiqara olmaydi. Elektr kuchi taʼsir qilgan paytda elektronlar buluti kuchga javoban 

---

choʻziladi va deformatsiyalanadi, ammo elektronlar harakatlanmaydi. Shisha, plastik, tosh 
va havo izolyatorlarga misol boʻladi.
Ammo hatto izolyatorlarga ham juda katta elektr kuch bilan taʼsir qilib, ularning 
elektronlarini harakatlantirish mumkin va bu holat dielektrik teshilish deyiladi. Siz 
uchqunni koʻrgan paytingizda havo molekulalari bilan aynan shu hodisa roʻy beradi. 
Yarim oʻtkazgichlar
dielektrik va oʻtkazgich xususiyatlariga ega materiallardir. Ular 
odatda izolyatorlar kabi ishlatiladi, ammo biz muayyan sharoitlarda ularni oʻtkazgichlar 
sifatida ishlatishimiz mumkin. Eng mashhur yarim oʻtkazgich material – Kremniy (tartib 
raqami 141414). Kremniyning dielektrik va oʻtkazuvchanlik xossalarining oʻta noziklik 
bilan ishlatilishi bir qator zamonaviy moʻjizalarning (kompyuterlar, uyali telefonlar) 
yaratilishiga sabab boʻldi. Yarim oʻtkazgichli uskunalarning atomlari tuzilishi kvant 
mexanikasi nazariyalari bilan boshqariladi. 

---

2.
 
Elektr toki. 
Zaryadli zarralarning tartibli oqimi 
elektr toki
deyiladi.
 
Tok – bu zaryadli zarralar oqimi. Tok kuchi deb oʻtkazgichning koʻndalang kesim 
yuzasidan vaqt birligi ichida oʻtayotgan zaryad miqdoriga aytiladi. Simning koʻndalang 
kesim yuzasini tasavvur qiling. Simning yuzasiga yaqin turing va oʻtayotgan zaryad 
zarralarini sanang. Bir sekund ichida nechta zaryad koʻndalang kesim yuzasidan oʻtganini 
qayd qiling. Biz 
musbat
zaryad harakatlanayotgan yoʻnalishdagi tok kuchining 
ishorasini 
musbat
deb belgilaymiz.