O ’. M. Asqarova, M. A. Abdullaeva, M. Boltaeva andragogika

Katta yoshdagilar qanday o ’qiydilar?
K o’pincha biz d o ’stlarimiz va hamkasblarimizning “Y o’q, men o’qish 
uchun qaridim, xotiram ham awalgidek emas, o’qituvchini tinglab uzoq o’tira 
olmayman” deganlarini eshitamiz yoki o’zimiz ham shunday deymiz. Biroq 
katta yoshlilarning k o ’pchiligi telvizorda ko’rsatilayotgan seriallar mazmunini 
barcha tafsilotlarigacha so’zlab beradilar yoki oilaviy xayotning (o’zlariniki va 
boshqalamiki) mayda-chuydalarini yodga oladilar. Bu bizning fiziologik va 
neyropsixologik xususiyatlarimizga emas, balki bu nimani va qanday eslab 
qolish yoki tushunishni xoxlashimizga bog’liq holos.
Biz "o’qish" so ’zini eshitganimizda partalar va auditoriya oldida turgan 
m a’ruzachini ta sa w u r qilamiz, vaxolanki, bunday "o’qish"ga biz xayotimizning 
10-15 yili davom idagina bog’liqmiz. Agar biz hali m aktabga bormagan bolalami 
o ’ylasak, biz ulam i partaga o’tqizish va dars davomida o ’qituvchini tinglashga 
majbur qilishini xayolim izga ham keltira olmaymiz. Bu ular "o’qiy olmaydilar" 
degani emas, faqat ular buni o’zlarining yoshlariga m os darajada bajaradilar. 
Katta yoshli inson ham o’ziga xos xususiyatlarga ega. U ham butun xayoti 
davomida o ’qiydi, 
buni o’zining yoshiga mos tarzda, bola va o ’smirlardan
14

---

boshqacha bajaradi. Biz esa uni o’quvchi yoki talaba kabi partada bizni indamay 
tinglashga, “majbur qilish”ga harakat qilamiz. Natijada ularda qoniqmaslik, 
"menga o’qish endi kech" degan fikr yuzaga keladi. O’zimiz ham olib 
borayotgan 
ishlarimiz, 
harakatlarimiz kutilgan natijani bermayotganini 
ko’ramiz, uni o’zgartirish ilojisini qidiramiz, vaziyatdan chiqishga xarakat 
qilamiz, uni topishimiz esa ancha qiyin kechadi.
Kattalar guruhi bilan mashg’ulotni rejalashtirayotganingizda material 
tayyorlash vaqtida juda ko’p kitoblami varaqlashga to’g’ri keladi. Keyin 
qiziqarli misollarni tanlab, reja, xattoki so’zlaydigan nutqingizning 
butun
matnini tuzib chiqasiz, natijada ko’pchilik tinglovchilar mexnatingizning 
qadriga etadilar. Lekin siz ham auditoriyadagi zerikkanidan esnayotgan, soatdan 
ko’z uzmayotgan kishilami sezasiz. O’zingizni oqlash uchun siz "nima qilay, 
o ’qish - bu mexnat, hammaga ham oson bo’lavermaydi" - deb o ’ylaysiz. Bu eng 
ajoyib fikr. Agar bu fikr to’g’ri bo’lganda, biz gazetada o’qigan "yulduzlar 
janjali"ni ham, kechagi to’yda kim qanday kiyim kiyganini ham, tug’ilgan 
kunda nima eganimizni ham eslab qolmagan bo’lardik. Qaytaga mashg’ulotni 
qanday o ’tkazishni, nimadan boshlab, auditoriya diqqatini qanday jalb 
qilishingizni, dam olish uchun qanday qiziqarli voqeani aytib berishingizni, ular 
turib, qaerda ozgina yurishlari mumkinligini, o’z fikrlari bilan o’rtoqlashish 
imkoni beradi.
Kattalar ta’limi xususiyatlari bilan jiddiy shug’ullanayotgan YUNESKO 
tashkiloti ko’p yillik tadqiqotlar natijasida kattalar ta’limining asosiy tamoyilini 
taklif etdi: "Kattalar uchun o’qish quvnoq (qiziqarli) tashkil qilinishi kerak!" Bu 
iboranim ani anglatadi?
Psixologlar katta yoshli ta’lim oluvchini o’quvchi yoki talabadan farqlab 
turuvchi 5 ta asosiy belgini ko’rsatadilar:
Avvalo,
katta yoshli inson o’zini mustaqil, o’z-o’zini boshqaradigan shaxs 
sifatida anglaydi va uni boshqarish harakatiga ko’p xollarda