Ўзбекистон республикаси ташқи ишлар вазирлиги

2.2. БОЖ ТАРИФИНИ АСОСЛАШ УЧУН ВА УНГА ҚАРШИ 
КЕЛТИРИЛГАН ДАЛИЛЛАР 
 
1. 
Тарифнинг оптимал ставкаси 
2. 
Бож тарифи миллий ишлаб чиқарувчиларни қўллаб қувватлаш 
воситаси сифатида 
3. 
Бож тарифи давлат бюджети даромадлари манбаси сифатида
4. 
Ноиқтисодий далиллар: миллий нуфуз, даромадни қайта 
тақсимлаш ва миллий муҳофаза 
5. Тарифга қарши келтирилган далиллар 
1. 
Импорт тарифининг оптимал ставкаси 
Тарифнинг умумий таҳлили доирасида эркин савдо ташқи савдо 
сиѐсатнинг энг самарали варианти ҳисобланади, чунки бож ҳимояси оқибатида 
миллатнинг умумий фаровонлиги пасаяди. Аммо маълум бир шароитда 
тарифни киритилиши эркин савдо ҳолатидан самаралироқ бўлиши мумкин. 
Мамлакат томонидан киритилаѐтган тариф бутун миллат учун зарар 
етказади, агар ушбу мамлакат импорт қилинаѐтган маҳсулотнинг жаҳон 
нархига таъсир эта олмаса. Аммо бошқа ҳолатларда маълум бир маҳсулотнинг 
катта импорт квотаси мамлакат учун жаҳон нархлари даражасига бир 
томонлама таъсир этишга имконият яратади. Ҳаттоки ички бозорда бирон бир 
фирма ушбу кучга эга бўлмаса ҳам, мамлакат монопсония (сотиб олувчининг 
монополияси) кучига эга бўлиши мумкин. Чет эл етказиб берувчиларнинг 
нархи остида ушбу кучга эга бўлган мамлакат, шу афзалликдан импорт 
божларни ўрнатиш орқали фойдалана олади. Шунда, тарифнинг мусбат юқори 
бўлмаган даражасида бутун мамлакат эркин савдо ҳолат ига нисбатан кўпроқ 
афзалликларга эга бўлади.
T=2 долл.
Pd ↑ 201 долл. гача 
Pw↓ 199 долл. гача 
истеъмолчилар ютқазиши: 

---

124 
(1-0,98)*1*0,5 = 0,01 
мамлакат ютуғи: 
0,98*1=0,98 > 0,01
Катта иқтисодиѐтда бозордаги X маҳсулотнинг мувозанат нархи 200 
долл.га тенг, мувозанат ишлаб чиқариш ва истеъмол ҳажми эса 1 минг 
бирликка тенг (2.5 -расм). Фараз қиламиз, катта иқтисодиѐт X маҳсулот 
импортига 2 долл.га тенг оптимал махсус тарифни киритди. Бунинг натижасида 
маҳсулотнинг ички нархи 201 долл.гача кўтарилди, унинг жаҳон нархи эса 199 
долл.гача пасайди. Ушбу маҳсулотнинг импорт ҳажми тариф киритилиши 
натижасида 0,98 минг бирликгача камайди. Импорт тарифи киритилиши 
натижасида мамлакатнинг йўқотиши b+d = (1-0,98)*1*0,5=0,01 минг долл.га 
тенг бўлади, унинг ютуғи эса e = 0,98*1 = 0,98 минг долл.ни ташкил қилади. 
Кўриб турганимиздек, катта иқтисодиѐт оптимал тариф киритиши натижасида 
унинг фаровонлик даражаси кўтариляпти.