Ўзбекистон республикаси ташқи ишлар вазирлиги

 
2. Монополистик рақобат ва халқаро савдо 
Ишлаб чиқариш миқѐсининг ички самараси билан ҳарактерланадиган 
соҳанинг бозор тузилмаси кўпинча олигополия шаклида бўлади, яъни ҳар бир 
фирма нархларга таъсир эта оладиган, аммо монополия даражасига ета 
олмайдиган бир нечта фирмалардан иборат бўлади. 
Монополистик рақобат моделида фирмаларнинг ўзаро боғлиги бўйича 
иккита асосий шарт кўйилади.
1. Ҳар бир бирма ўз маҳсулотини дифференциациясини таъминлаб бера 
олади, яъни ўз маҳсулотини рақобатчилар маҳсулотидан фарқли бўлишига ета 
олади. Маҳсулотни дифференциацияси ҳар бир фирма ушбу соҳанинг маълум 
бир маҳсулотини ишлаб чиқаришда монополияга эга бўлишига ва шунинг учун 
маълум бир даражада рақобатдан ҳимояланган бўлишига олиб келади.
2. Ҳар бир фирма унинг рақобатчилари томонидан ўрнатилган нархларни 
берилган шартдек кўради ва ўз нарх сиѐсатининг қолган бозор нархларига 
бўлган таъсирини инобатга олмайди.
Натижада, монопол рақобат моделида ҳар бир фирма соҳадаги бошқа 
ишлаб чиқарувчилар билан рақобат қилганига қарамай, у монополистдек 
фаолият юритади.
Дифференциаллашган ва бир бирини ўрнини боса оладиган 
маҳсулотларни ишлаб чиқарадиган бир нечта фирмалардан иборат соҳани 
кўриб чиқамиз. Ҳар бир фирма маълум бир маҳсулотни ягона ишлаб 

---

84 
чиқарувчиси бўлгани учун, монополист шаклида кўрилади, аммо унинг 
маҳсулотига бўлган талаб ушбу соҳа фирмаларини ўхшаш маҳсулотларининг 
нархлари ва миқдорларига боғлиқ бўлади.
Фирма маҳсулотига бўлган талабнинг тенгламаси кўйидагича бўлади: 
Q = S[1/n – b(P-Pрақобат)]
, бунда 
Q – фирманинг сотиш ҳажми; 
S – соҳанинг умумий сотиш ҳажми; 
n – соҳадаги фирмалар сони; 
b – фирманинг сотиш ҳажмини маҳсулот нархига бўлган сезувчанлигини 
кўрсатадиган константа; 
P – фирма томонидан ўз маҳсулотига ўрнатилган нарх; 
P рақобат – рақобатчилар томонидан ўрнатилган ўртача нарх.