Ўзбекистон республикаси ташқи ишлар вазирлиги

Бир мамлакатдаги мувозанатлашмаган ўсиш. 
Фараз қиламиз, 
иқтисодий ўсиш фақат битта кўриб чиқилаѐтган мамлакатда кузатиляпти, 
қолган мамлакатларнинг иқтисодиѐти эса ўзгармаяпти. Ишлаб чиқариш 
омиллари таклифларини бир ҳил бўлмаган ўсишининг оқибатларини кўриб 
чиқамиз.
Ишлаб чиқариш омиллар таклифининг ташқи савдога таъсири қайси 
соҳада банд бўлган омиллар ўсиши билан аниқланади, яъни экспорт ҳажмини 
кўпайтирадиган ва импортни ўрнини босадиган ўсишларнинг оқибатлари 
турлича бўлади. 
Импорт ўрнини босувчи ўсиш 

---

95 
Фараз қиламиз, импорт билан рақобатлашувчи соҳа (A мамлакатда Y 
маҳсулотни ишлаб чиқариш) нисбатан интенсив мамлакатда юқори темплар 
билан ўсаѐтган капитални ишлатади. Экспорт Х маҳсулотни ишлаб чиқаришда 
нисбатан кўп миқдорда банд бўлган меҳнат ҳажми ўзгармас бўлиб қоляпти.
(К/L)y > (К/L)х, К↑, L = const. 
A мамлакатда капиталнинг ҳажми кўпаяпти, бу эса, унинг нархи, яъни 
фоиз ставкаси пасайишига олиб келади. Капитал сиғимқори юқори бўлган Y 
маҳсулотнинг ишлаб чиқариш миқдори усяпти, меҳнат сиғимқори юқори 
бўлган X махсулотнинг ишлаб чиқариш миқдори камаяпти. Импорт билан 
рақобатлашувчи товарнинг махаллий ишлаб чиқарилиши кенгайиши 
натижасида унинг импорт ҳажмини тушиши кузатиляпти (1.27 - расм). 
Расм 1.27. Импорт ўрнини босувчи ўсиш
К↑ → r↓ → Qy↑, Qх↓ → Qimp↓. 
Фараз қиламиз, Y маҳсулотнинг жаҳон нисбий нархи Pw = 1. 
C1 
S2 
S1 
Qy 
Qx 
80 
75 
50 
40 
0 
20 55 60 80
C2 

---

96 
Импортни ўрнини босувчи маҳсулотнинг ишлаб чиқаришини 
кенгайтириши натижасида берилган жаҳон нархи даражасида А мамлакат Y 
маҳсулотнинг импортига бўлган боғлилиликни камайтиради ва камроқ Х 
маҳсулотни экспорт қилади.