Sa’dullo Quronov galaktikada bir kun (ilmiy-fantastik qissa) Toshkent «Akademnashr»

FAZO KEMASINING LOYIHASI
Tong otdi. Nonushtadan so‘ng Ahmadning birinchi qil-
gan ishi oyisidan chizmalarni qaytarib olish bo‘ldi. O‘g‘li-
ning yana yaxshi kayfiyatda uyg‘onganini ko‘rgan ota-ona 
judayam xursand bo‘lishdi.

---

19
Ahmad  chizmalarni  olib  xonasiga  qaytganida  Margol 
allaqachon tomdan tushgan va yosh xaloskorini kutib o‘tir-
gan ekan.
– Xayrli tong, Margol!
– Xayrli tong, Ahmad!
– Mana chizmalar. Bunisi esa oyim pishirgan mazali pi-
rog.
Margolning qorni judayam ochqab ketgan, shekilli, bir 
zumda pirogni paqqos tushirdi. Shundan so‘ng u chizma-
larni qo‘liga oldi.
–  Pirog  uchun  rahmat!  –  u  chizmadan  ko‘zini  uzmay 
gapira boshladi. – Xo‘sh, xo‘sh... mana bu kamchiliklarni 
tuzatish mumkin. Bu joyga o‘zim bilan olib kelgan genera-
torni o‘rnataman. Qoyil, aql bovar qilmaydi!..
O‘zga sayyoralik hayratini yashira olmas, u bir bolaga, 
bir chizmalarga qarab g‘alati harakatlar qilardi.
–  Bu...  Bularni  qanday  qilib  o‘ylab  topgansan?!  Men 
hatto AQShdagi NASA muhandislarining maxfiy bo‘limida 
ham  bunga  o‘xshash  qurilmani  topa  olmagandim.  Qoyil, 
qoyil!..
Margol chizmalarni varaqlar ekan, Ahmad uni jilmay-
gancha  kuzatdi.  Hatto  o‘zga  sayyoralik  bilimdon  ham 
Ahmadning  chizmalaridan  hayratlanmoqda  edi.  De-
mak, u xato qilmagan. Bu uchar qurilmani yaratsa bo‘lar 
ekan!
–  Bolakay,  men  seni  tanlovda  uchratganimdayoq  an-
chadan buyon izlab yurgan odamimni topganimni sezgan-
dim.  Bunaqasini  hatto  Salmir  sayyorasining  galaktikaga 
mashhur olimlari ham yaratmagan, – dedi uchinchi chiz-
mani ko‘rib bo‘lgan Margol boshini ko‘tarib. Ammo to‘rtin-
chi sahifaga kelganda o‘ylanib qoldi.  – Shoshma-shosh-
ma, – hayron bo‘ldi Margol. – Mana bu joyi... Kemaning 
gravitatsiya to‘lqinida muvozanatni saqlab turishi masala-
sini oxiriga yetkazmabsan-ku!

---

20
– Ha-ya, bilasizmi, bu judayam murakkab boshqotirma. 
Yaxshisi, buni ham o‘zingiz qila qoling, – javob berdi Ah-
mad.
Margol biroz o‘ylanib, keyin so‘zlay boshladi:
– O‘zing o‘ylab ko‘r, agar shu narsalarni qila olganimda 
sendan chizmalarni so‘rab, yalinib o‘tirarmidim?..
– Axir, o‘zingiz yerliklarning bilimi juda kam demagan-
midingiz?
–  To‘g‘riku-ya,  lekin  shunday  deganimda  sening  bilim 
darajang haqida unchalik yaxshi bilmas edim-da!..
– Xo‘p, mayli, lekin bunga ko‘p vaqt kerak. «Ziji jadidi 
Ko‘ragoniy»ning boshqa nusxalarini ham ko‘rib chiqishim 
lozim.
– Nimani ko‘raman deysan?
– «Ziji jadidi Ko‘ragoniy» – buyuk olim Mirzo Ulug‘bek 
tomonidan tuzilgan astronomik jadval. Bu kitob 1437-yilda 
nashr qilingan. Unda 1018 ta yulduz haqida ma’lumot be-
rilgan.  Men  sayyoralarning  koordinatasi,  hajmi,  massasi, 
tortishish kuchi, umuman, hamma jihatlarini shu kitob aso-
sida  hisob-kitob  qilib  chiqishimga  to‘g‘ri  keladi.  Shundan 
keyingina gravitatsiya to‘lqinida muvozanatni saqlash ma-
salasini hal qilish mumkin, – tushuntirdi Ahmad.
– Sen buncha ma’lumotni shu eski kitobdan olmoqchi-
misan? – hayron bo‘ldi Margol.
– Eski bo‘lgani bilan u mukammal jadval! Qaytaga, za-
monaviy olimlar ko‘p narsada xato qilishgan. Faqat buni 
o‘zlari bilishmaydi.
–  Unda  yaxshi!  Xullas,  sen  shu  ish  bilan  shug‘ullan, 
men  esa  kemaning  boshqaruv  tizimi  haqida  o‘ylayman. 
Hech  bo‘lmasa,  shunisi  qo‘limdan  kelar  ekan-ku!  –  dedi 
Margol kulib.
– Aytganday, energiya masalasi-chi?! Quyosh batare-
yalarining quvvati yetarli bo‘larmikan? Bu muammoni ham 
hal qilish shart, – deya o‘ylanib qoldi Ahmad.

---

21
– Kemaning elektr energiyasiga bo‘lgan ehtiyoji borasi-
da bosh qotirmasak ham bo‘ladi. Chunki men o‘zim bilan 
salmirliklarning olamshumul ixtirosi – abadiy energiya ge-
neratorini olib kelganman. Bu generator ishlab chiqargan 
elektr toki hech qachon kamaymaydi va tugamaydi, – dedi 
Margol ishga kirishar ekan.
– Qoyil!.. Men bo‘lsam bunday generatorni yaratib bo‘l-
maydi deb o‘ylar ekanman, – hayratini yashira olmadi Ah-
mad.
– Bizning olimlar bu generator ustida 100 yildan ko‘proq 
izlanishgan.  Faqat  uning  quvvati  unchalik  katta  emas. 
Ammo  kichik  kemaning  elektr  tokiga  bo‘lgan  ehtiyojini 
qondira oladi. Hozircha bunday generator koinotda bitta! 
–  Margol  shunday  deb  ko‘rinishidan  «kubik-rubik»  o‘yin-
chog‘ini  eslatib  yuboradigan  kichkinagina  qizil  narsani 
ko‘rsatdi.
–  Demak,  kema  shu  kichkina  qutichadan  quvvat  olar 
ekan-da?!
– Ha, men faqat Yerdan ko‘tarilib olishimiz uchun raketa 
yoqilg‘isini tayyorlasam bas. Bu ish ham menga qiyinchilik 
tug‘dirmaydi.
Shu tarzda Ahmad va Margol hamkorlikda ishlay boshla-
dilar. Margol asosan tomda, qahramonimiz esa o‘z xonasida 
bo‘lgani uchun o‘tgan kunlar davomida kattalar uyda begona 
«odam» borligini sezishmadi. Yozgi ta’til bo‘lgani uchun Ah-
mad bor vaqtini Margolga yordam berish bilan o‘tkazar edi. 
Bu orada ular ilmiy masalalarda talashib-tortishib, bir-birlari-
ga o‘zlarining bilimlarini o‘rgatib, koinot haqida suhbatlashib 
ishlashardi. Margol kichkina do‘stiga koinot haqida yerliklarga 
noma’lum bo‘lgan ko‘p narsalar haqida so‘zlab berdi. U: «So-
mon yo‘li galaktikasida bizning olimlar eng kuchli hisoblana-
di», – deb maqtanib qo‘yardi. Margolning aytishicha, bizning 
galaktikadan boshqa galaktikalarda ham hayot bo‘lishi mum-
kin ekan. Lekin hali hech kim o‘zga galaktikaga borishning 

---

22
uddasidan chiqmagan. Hatto o‘zimizning galakatika ham hali 
to‘liq o‘rganilmagan ekan. Chunki Somon yo‘li galaktikasining 
o‘zida 200 milliarddan ortiq yulduz bor-da!
Lekin Margolning koinotning yaralishi haqidagi so‘zlari 
yerlik olimlarning ilmiy tadqiqotlariga juda yaqin edi. Har 
qalay, ikki do‘stning fikri «Ulkan portlash» masalasida bir- 
biriga yaqin keldi.
Tasavvur qila olasizmi, butun koinot igna uchi-
dan ham kichkina narsaning portlashidan vujudga 
kelgan. Bu narsa shu qadar kichkina bo‘lganki, agar 
hozir yoningizda bo‘lsa, ko‘z tugul, hatto mikroskop bi-
lan ham uni topa olmagan bo‘lar edingiz. Lekin qanday 
qilib undan butun koinot yaraldi? Shu mitti zarradan say-
yoralar, yulduzlar va galaktikalar qanday o‘sib chiqdi? Bu 
savollar haligacha jumboq bo‘lib qolmoqda. Olimlar faqat 
shu narsaning 13,8 milliard yil oldin portlagani va soniya 
o‘tar-o‘tmas katta bir borliqning paydo bo‘lganini aniqlash-
gan, xolos. Bu hodisa fanda «Ulkan portlash» deb ataladi.
O‘sha portlashdan so‘ng koinot quyuq chang va gazlar-
dan iborat bo‘lgan. Bu, aslida, mayda zarra – atomlarning 
quyuq  holati  edi.  Undagi  harorat  Quyoshnikidan  million 
marta issiqroq bo‘lgan. Milliard yillar davomida bu mayda 
zarralar bir-biriga qo‘shilib ulkan yulduzlarni hosil qilgan. 
So‘ng  sayyoralar  paydo  bo‘lgan.  Hozir  ham  galaktika-
mizning qaysidir burchaklarida mayda zarralar birlashib, 
yulduzlar yaralmoqda. Koinot esa kun sayin yanada ken-
gaymoqda. Ya’ni «Ulkan portlash» hali tugagan emas. Biz 
esa shu portlashning ichida hayot kechiryapmiz.
Ingliz olimi Stiven Xokingning aytishicha, qachonlardir 
koinot  kengayishdan  to‘xtaydi  va  qisqarishni  boshlaydi. 
O‘shanda hamma jismlar siqila-siqila yana ignaning uchi-
dan ham kichkina nuqtaga birlashar ekan. Bu hodisa fan-
da «Ulkan siqilish» nomi bilan mashhur.

---

23
Xullas, bir hafta deganda fazo kemasining loyihasi ham 
tayyor  bo‘ldi.  Kechki  ovqatdan  so‘ng  har  doimgiday  mu-
handislar uchrashdilar va qilgan ishlarini sarhisob qildilar.
– Menimcha, kema loyihasi tayyor! – dedi Ahmad bar-
cha chizmalarni ko‘zdan kechirib chiqarkan.
– Men ham shunday deb o‘ylayman. Endi uni qurib bit-
kazish qoldi. Ammo bu ham oson ish emas, – dedi Margol.
Qahramonlarimiz shu kuni fazo kemasining qurilishiga 
doir masalalarni kelishib olib, so‘ng xayrlashishdi.