Sa’dullo Quronov galaktikada bir kun (ilmiy-fantastik qissa) Toshkent «Akademnashr»

Buyuk  fizik  Albert  Eynshteyn  vaqt  hamma 
joyda ham bir xil o‘tmasligini isbotlab bergan. 
Masalan,  avtomobilda  tezlik  bilan  ketayotgan 
odamning soati to‘xtab turgan odamning soatidan 
sekinroq yuradi. Lekin bu farq juda-juda kichik bo‘l-
gani sabab odamlarga sezilmaydi. Vaqt bilan vaqtning 
farqini sezish uchun bu avtomobilni yorug‘lik tezligida 
haydash kerak bo‘ladi. Yorug‘lik tezligi bilan Yer sha-
rini bir soniyada 7 marta aylanib chiqish mumkin! Af-
suski, insoniyat hali bunday tezuchar qurilmani yarata 
olmagan.  Taqqoslab  ko‘ring,  yorug‘lik  soniyasiga  de-
yarli 300 000 km tezlikda, odam qo‘li bilan yaratilgan 
eng tez kor qurilma «Voyager-1» esa soniyasiga 17 km 
tezlikda uchadi...

---

27
Vaqtning nisbiy ekanini olimlar quyidagi qiziq bir para-
doks yordamida tushuntirishadi.
Hasan ukasi Husandan 10 daqiqaga katta edi. Husan 
ilm-fanga qiziqqani uchun olim, koinotga qiziqqan Hasan 
esa  fazogir  bo‘ldi.  Kun  kelib  Hasan  koinot  bo‘ylab  olis 
safarga chiqdi. U fazoda yorug‘lik tezligida uchdi va 10 
yildan so‘ng Yerga qaytib keldi. Nihoyat, egizaklar yana 
uchrashishdi. Bu paytda Husanning yoshi 40 da, Hasan-
niki esa 30 da edi! Juda g‘alati, shunday emasmi? Ammo 
buni qarangki, fizika qonuniyatlariga ko‘ra shunday bo‘li-
shi  aniq  ekan.  Olimlar  buni  «Egizaklar  paradoksi»  deb 
atashadi.
Qahramonimiz  Ahmadning  hisob-kitob  qilayotganiga 
sabab bor. Agar u Margol bilan Quyosh tizimidagi sayyo-
ralarga katta tezlikda uchib borsa, Yerdagi vaqtdan ilgari-
lab ketishi mumkin. Masalan, ularning Quyosh tizimidagi 
ikki kunlik sayohati Yerdagi uch kunga to‘g‘ri kelib qolishi 
hech gap emas.
Kelajakka sayohat qilish mumkinligi ilmiy jihatdan isbot-
langan  bo‘lsa-da,  olimlar  o‘tmishga  qaytish  masalasida 
ko‘p bahslashishadi. Ayrimlar nisbiylik nazariyasiga ko‘ra 
o‘tmishga sayohat qilish mumkin desa, boshqalar buni in-
kor qiladi. Ammo shuni aniq aytish mumkinki, o‘tmishga 
qaytish shunchaki fantastik xayol emas. Fizika qonuniyat-
larida bunga yetarlicha dalillar topiladi.
– Demak, men tunda fazoga uchib, tong otguniga qadar 
yotog‘imga qaytishim mumkin bo‘lar ekan-da?!
– To‘g‘ri, bu biroz murakkab ish, ammo uddalasa bo‘la-
di. Shaxsan o‘zim vaqt tuynugidan 2 marta o‘tganman. Bu-
ning  uchun  kemaning  sirtiga  maxsus  qurilma  o‘rnatiladi, 
xolos – dedi Margol. – Aytganday, 10 kun avval Isaak Nyu-
ton degan olimingiz bilan ham ko‘rishib qaytdim.
– Nima, Nyuton bilan?! – Ahmad quloqlariga ishonmasdi.

---

28
– Ha, o‘sha Nyuton-da. Vaqt tuynugidan o‘tib XVIII asr-
ga qaytdim va u bilan ko‘rishdim.
– Qoyil! – dedi lol qolgan Ahmad. – O‘zi uning oldiga 
nega bordingiz?
– Bu haqida senga boshqa safar batafsil so‘zlab bera-
man. – Margol shunday deb yana Ahmadga o‘ychan tikilib 
qoldi. – Xo‘sh, nima deysan, men bilan birga ucha olasan-
mi?
Ahmad rozilik berishni ham, bermaslikni ham bilmasdi. 
U baribir ikkilanib qolgandi. Ammo salmirliklarning taqdiri 
haqida o‘ylar ekan, yo‘q deyishga tili bormadi.
– Mayli, roziman, – dedi Ahmad.
– Juda soz! – Margolning sevinchi ichiga sig‘may sak-
ray boshladi. Bu o‘zga sayyoraliklarning sakrashi ham juda 
kulgili edi. – Sening Yerga eson-omon qaytishing uchun jo-
nimni ham ayamayman, – dedi Margol sakrashdan to‘xtab.
Shu  tariqa  ikkovlon  fazo  kemasini  yasashga  kirishib 
ketishdi. Kema kabinasi uchun Margol olib kelgan zaxira 
kapsulasi juda mos kelar edi. Balandligi uch metr bo‘lgan 
tuxumsimon  kapsulaga Ahmadning  loyihasi  bilan  yaratil-
gan qurilmalarni o‘rnatishsa bas, kema uchaveradi. Bu us-
kunalar fazodagi gravitatsiya to‘lqinlarini aniqlab, kemani 
shu yo‘nalishga tushib olishiga yordam beradi.
Ahmadning dadasi Odilbek aka avtomashinalar ustasi 
edi. Shu sabab ularning uyida eski temir-tersaklar, buzil-
gan avtomashinalarning turli ehtiyot qismlari uyilib yotardi. 
Qahramonlarimiz  fazo  kemasining  maxsus  qurilmalarini 
shu  temir-tersaklardan  foydalanib  yasashga  qaror  qilish-
di. Avvaliga zaxira kapsulasining to‘rt tarafiga uzunligi ikki 
metrlik  quvurlar  payvandlandi.  Bu  quvurlar  kemani  tutib 
turuvchi oyoqlar vazifasini o‘taydi. Bundan tashqari, ush-
bu quvurlarga Ahmad o‘ylab topgan katta-kichik qurilmalar 
ham mahkamlanadi. So‘ng Margol traktorning yer hayday-
digan omochlarini kesib olib, yarim oy shaklida qayrilgan 

---

29
omoch pallalarini tekisladi. Tekislangan omochlar esa qa-
notga o‘xshab qolgandi. Keyin Margol bu qanotlarni kema-
ning ikki yoniga payvandladi. Qanotlarning ostiga esa gaz 
balonlari va avtomobilning tutun chiqargichidan ishlangan 
reaktiv dvigatellar qotirildi. To‘g‘ri, bu yerda bir muammo 
ham bor. Ya’ni avtomobillarning ehtiyot qismlarini atmos-
feraning yuqori bosimi 3 soniyaga qolmay parchalab tash-
laydi. Shuni hisobga olgan Margol har bir temir bo‘lagiga 
qayta ishlov berib chiqdi. Ehtiyot qismlari salmirliklarning 
maxsus kukunsimon bo‘yog‘i bilan qoplandi. Endi xavotir 
olishga o‘rin qolmagan edi.
Yana bir muammo – ular fazodagi gravitatsiya to‘lqin-
lariga  yetib  olishlari  uchun,  avvalo,  kemani  fazoga  olib 
chiqishlari lozim bo‘ladi. Buning uchun esa reaktiv dviga-
telning yoqilg‘isi kerak. Ammo Ahmadning bu borada ham 
ko‘ngli to‘q. Sababi, Margol yoqilg‘i tayyorlash vazifani o‘z 
zimmasiga olgan.
Shu kuni kechga yaqin Ahmad o‘zga sayyoralik do‘sti-
dan yana Isaak Nyuton haqida so‘radi.