Maydonli tranzistor tuzulishi va ishlash tamoyili

I
 
Z
 
Kirish
 
a)
 
Z
 
b)
 
Chiqish
 
C
 
I
c 
Kirish
 
I
 
U
iz 
I
z

0 
U
sz 
I
i 
Yuqorida ko‘rib chiqilgan MDYa-tranzistorning umumiy istokli ulanishi eng keng 
tarqalganidir (2.1, a – rasm). Ayrim hollarda umumiy zatvor bo‘yicha ulanish 
ishlatiladi (2.1, b – rasm). Unga kichik kirish qarshilik xos bo‘lib, u ayrim maxsus 
sxemalarda ishlatiladi. 
Parametrlarning turg‘unligi
. Zatvor va stokdagi berilgan kuchlanishda 
stok toki haroratga bog‘liq bo‘ladi. Bu bog‘liqlik 
b
va 
U
0
parametrlar orqali 
namoyon bo‘ladi. Funksiya 
b
(
T
) tashuvchilarning harakatchanligini haroratga 
bog‘liqligi tufayli bo‘lsa, funksiya 
U
0
(
T
) Fermi stahining haroratga bog‘liqligi 
tufaylidir. 
Harorat oshishi bilan solishtirma qiyalik va ostonaviy kuchlanish kamayadi. 
Bu parametrlarning kamayishi toka qarama qarshi yo‘nalishda ta’sir qiladi. 
I
S
tokning shunday qiymati mavjudki, 
b
(
T
) va 
U
0
(
T
) bog‘liqliklarning ta’siri 
tenglashadi. Bu turg‘un qiymatni kritik tok deb atashadi. Kritik tokning mavjud 
bo‘lishi MDYa-tranzistorning muhim tomoni bo‘lib, u sxemalarni haroratli 
turg‘unlashtirishni sodda yo‘l - ishchi tokni tanlash bilan amalga oshirishga imkon 
beradi. 
0
d
/
d
S

T
I
shartdan (
T
b


/
va 
T
U


/
0
hisobga olgan holda) kritik tokka 
mos keluvchi zatvordagi kuchlanishni olish mumkin: 


В
4
,
2
8
,
0
0
kr
ZI



U
U
4.8 
(minimal qiymat taglikdagi kirishmalar konsentrasiyasi 10
18
sm
-3
ga mos kelsa, 
maksimal qiymat – 10
15
sm
-3
konsentrasiyaga mos keladi). Odatda kritik tok (109) 
ifoda bilan aniqlanadigan nominal tokdan 5-10 marta kichikdir. 

---

23 
kr
S
S
I
I

oralig‘ida (xususan, nominal tokda) tokning harorat koeffisiyenti 
musbat bo‘lsa, 
kr
S
S
I
I

oralig‘ida (mikrorejim) esa manfiydir. Tokning xaroratli 
noturg‘unligini tokning 

I
S
o‘zgarishi sifatida emas, balki ekvivalent 

U
ZI
o‘zgarishi bilan tavsiflash qabul qilingan. Bu o‘zgarish 
S
I
U
S
/
ZI



nisbat bilan 
aniqlanadi. Kritik toka yaqin bo‘lgan toklarda harorat sezgirlik 

0,5 mV/

S 
bo‘lishi o‘rinli bo‘lsa, «o‘takritik» toklar uchun u +(8-10) mV/

S ni tashkil qilsa, 
«subkritik» toklar uchun -(4-6) mV/

S ni tashkil qiladi. 
MDYa-tranzistorning qiyaligi haroratga 
b
va 
U
0
orqali bog‘liq bo‘ladi. Shu 
sababli kritik tok tushunchasi bilan birga kritik qiyalik tushunchasi bo‘lib, unda 
b
(
T
) va 
U
0
(
T
) bog‘liqliklarning ta’siri tenglashadi. 
MDYa-tranzistorning asosiy ishchi qismi – kanal bevosita boshqa muhit – 
dielektrik bilan chegaralanishi parametrlarning turg‘unligiga katta darajada ta’sir 
qiladi. Noturg‘unlikni namoyon bo‘lishi ostonaviy kuchlanishning o‘zgarishidan 
iboratdir. Bu o‘zgarish birinchi navbatda muvozanatli sirt zaryadining 
Q
0s
o‘zgarishi tufayli yuz beradi. 
Tok oqib o‘tganda kanal va dielektrik pardada mavjud bo‘lgan tutqichlar 
orasida elektronlar almashuvi yuz beradi. Bunday almashuvning oqibati tranzistor 
xususiy shovqining asosiy tashkil qiluvchilardan biri bo‘lgan tokning 
fluktuasiyasidir. Xususiy shovqinnng yuqori darajada bo‘lishi MDYa-
tranzistorning asosiy kamchiliklardan biridir. 
2.2 – rasm. MDYA-tranzistorning kichik signalli ekvivalent sxemasi: 
а – to’liq; б – 
U
TI
=0 da soddalashtirilgani. 
r
s 
I 
b) 
a) 
SU
zi 
C
ps 
C
zi 
C
zs 
R
ps 
S
zn 
C
Z
P
C
pi 
S
p
U
pi 
R
pi 
R
ps 
C
ps 
C
I
r
c 
C
zs 
R
zs 
R
zi 
S
e
U
en 
Z