Вазирлиги қарши давлат университети

 
4.4.Таржимада трансформациянинг структурал ва лексик-семантик 
жиҳатдан шартланиши 
Таржима қилинаётган текст ёки нутқнинг қандайлигидан қатъий назар, 
бир тилдан бошқасига ўгирилаётган ҳар қандай иш, яъни ҳар қандай таржима 
учун умумий бўлган икки ҳолат бор: 

---

19 
1. Таржимоннинг мақсади – асл нусҳа тилини билмаган китобхон (ёки 
тингловчи)ни ўша асар тексти (ёки оғзаки нутқ мазмуни) билан иложи борича 
тўла, мукаммал таништириш. 
2. Таржима қилиш – муайян тил воситалари билан бир карра ифода этилган 
нарсани бошқа тил билан аниқ ва тўла ифодалаш демакдир. Таржима - қайта 
ишлаш, қайта ҳикоя қилиб бериш, қисқартириб баён этиш, назира, татаббуъ, 
тақлид, ҳар хил «адаптация»лардан ўзининг худди ана шу аниқлиги ва тўлалиги 
билан фарқ қилади. 
Адаптация
– соддалаштириш; қийин текстларни 
соддалаштириб бериш демакдир. Бу сўзга “Ўзбек тилининг изоҳли луғати”да 
қуйидагича таъриф берилади: 
“Адаптация” – 
чет
 
тилларни ўрганувчилар учун 
асар текстини соддалаштириб бериш ва шу тариқа соддалаштирилган текст.
Назира 
–Шарқ адабиётидаги анъанавий услублардан бири; ўтган ёки 
замондош адиб асарига ўхшатма тариқасида ёзилган асар. Назирани классик 
шоирлар татаббуъ деб ҳам юритишган. Навоий ўз “Хамса”сини Низомий “Панж 
ганжи”га татаббуъ деб атайди. Истеъдодли назирагўй адиблар маълум бир асарга 
ижодий ёндошиб, шу асар мавзуини бойитиш ва ривожлантириш, янги проблема ва 
ғоявий мотивларни кўтариш, янги образ ва характерлар яратишни мақсад қилган.
Татаббу, назира (арабча тақлид қилиб ўрганиш) – ўтмиш ёки замондош 
ёзувчи асарига ўхшатма жавоб тариқасида ёзилган оригинал асар. Татаббу боғлаш 
туркий ва форсий адабиётлар тарихида қадимий анъанага эга бўлган. Ўзбек 
адабиёти тарихида Хўжандийнинг “Латофатнома” (14-аср охири), Амирийнинг 
“Дахнома”, Саид Аҳмад ибн Мироншоҳнинг “Таашшуқнома” (15-аср) асарлари 
Хоразмийнинг “Муҳаббатнома” сига татаббу сифатида майдонга келган. Татаббу 
боғлашнинг етук намунаси Навоийнинг ҳамсанавислик фаолиятида намоён бўлди.
Тақлид (арабча кўчириш, нусха олиш, ўхшатиш, анъана) (адабиёт тарихида) 
– ўтмиш феодал-сарой адабиётида ғоявий қашшоқлик ва шаклбозликнинг асосий 
кўриниши. Пайравчилик, пайрав адабиёти деб ҳам юритилади. Сарой тақлидчи 
шоирлари ўз салафларининг ёки, кўпинча, мансабдор мартабали шоирларнинг 
шеъриятига эргашиб, мазмун ва бадиий тасвир воситаларини айнан такрорлаб 
ижод этганлар. Сарой адабиётига хос тақлидчилик 19-асрнинг 1-ярмида Қўқон 
хони Амир Умархон (Амирий) саройида, Хоразм хони Муҳаммад Раҳим II (Фируз) 
саройида авж олди.
Асарни ўз тилига ўгириш мақсадида қўлга олган таржимоннинг асл нусҳани 
англаши уч босқичда содир бўлади: