Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Ders Notları Öğr. Gör. Ali Yayla

partinin yönetim kurulları tamamlanmıştı. 
Sebepler ne olursa olsun, muhalefete gösterilen derin ve köklü ilgi, 
iktidar çevrelerinde, çok tabii olarak tepkiyle karşılandı. Partinin 
programı yayınlanınca, bu tepki kişisellik sınırlarını aşarak, devlet 
yönetimi ve felsefesindeki ayırımlarla kendini gösterdi. Yeni fırka, 
bilhassa ekonomik doktrin bakımından Halk Fırkası’nın aşırı dev-
letçilik anlayışı önünde liberal ve serbest girişimci idi. Fethi Bey, 

---

Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Ders Notları Öğr. Gör. Ali YAYLA 
 
Sayfa 89 / 174
bunu, klâsik liberalizm nazariyelerinden ayırıyor ve “özgürlükçü 
demokrasi” olarak niteliyordu. 
Kuruluşuna böylesine büyük ümitler bağlanan ve Gazi’nin gerçek-
ten gönülden ideali olan çok partili gerçek demokratik düzenin so-
nu, hiç de başlangıcı gibi olmadı. Fethi Bey’in İzmir’e yaptığı yol-
culuk, sert ve kanlı gösterilere sebep oldu. Gösteriler sırasında, 
devrimlerin henüz kanun maddelerinin sınırını aşamadığı da anla-
şıldı. Bu durum, yeni fırkayı rejim için tehlikeli görenlere tezlerinin 
doğruluğunu ispat yolunda dayanak oldu. 
Basında ağır ve kişilik haklarına tecavüze varan tartışmalar da 
başlamıştı. Muhalefetin gördüğü ilgi, yeni yeni gazete ve dergilerin 
çıkmasına imkân veriyordu. Serbest Fırka’dan bir buçuk ay sonra. 
Ahalî Cumhuriyet Fırkası ve ondan üç gün sonra da bir sınıf hava-
sı taşıyan Amele ve Çiftçi Fırkası kuruldu. Böylelikle yasal haklar-
dan yararlanmak isteyen ayrı görüşlerin siyasî fırka çatısı altında 
toplanma devrine girilmiş oluyordu. 
Her yeni hareket, ekseni etrafında ilgi görürken iktidarın varlığı da 
zayıflıyor, hiç olmazsa böyle görülüyordu. 
Yeni fırkanın, vatanda ilk defa kadınların da tek dereceli olarak 
katıldığı belediye seçimlerine girmesi, kadersiz sonuçlar verdi. Ca-
na mal olan kanlı olaylar çıktı. 17 kişilik Serbest Fırka kadrosu ile 
226 sandalyeye sahip Halk Fırkası arasında Meclis’te çok sert tar-
tışmalar geçti, iktidar, muhalefeti gericiliğe, inkılâp düşmanlarına, 
hatta şeriatçılığa ve saltanat özlemcilerine taviz vermekle suçladı. 
Tenkitlere şahsen cevap veren Fethi Bey, bu ithamları reddeder-
ken, ülkede rejim düşmanlığının olmadığı, halkın sıkıntı ve dert 
içinde olduğunu, ortadaki olayların bu gerçeğe bağlanması tezini 
savundu. 
Fakat bu arada, memleketin huzurunun da gittikçe bunalımlı saf-
haya girdiği görülüyordu. Gazi, bir gazetede yayınlanan açık mek-
tuba verdiği cevapta, Halk Fırkası’nın umumî reisi olduğu yolun-
daki kararını açıkladı. Bu, yaklaşan milletvekili seçimlerinde, Ga-
zi’nin ilk günlerdeki tarafsız durumunu muhafaza edemeyeceğinin 
belirtisiydi. Fethi Bey, olayların yarattığı durumu fırkasının gelece-
ğinden önce, memleketin huzurunun icabı olarak ele aldığını ve 
hadiselerin kendilerini Mustafa Kemâl’in karşısına ittiğinin anlaşıl-

---

Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Ders Notları Öğr. Gör. Ali YAYLA 
 
Sayfa 90 / 174
dığı gerekçesiyle Serbest Fırka’yı kapatmaya karar verdiklerini teş-
kilâta bildirdi. Arkadaşlarının hepsi Halk Fırkası saflarından, Ga-
zi’nin işaret ve onayıyla ayrılmış kişilerdi. Çoğu, yine Halk Fırka-
sı’na döndüler. Fethi Bey de, bir süre sonra, Londra Büyükelçiliği 
görevine gitmek üzere ülkeden ayrıldı. 
Çok kısa ömürlü olan Serbest Cumhuriyet Fırkası denemesi, Halk 
Fırkası iktidarına benzer girişimler sonucunda halk kitlelerinin 
içinde bulundukları elverişsiz şartlar dolayısıyla, benzer hadisele-
rin meydana geleceği hakikatini anlatması olmuştur. 
Cumhuriyet’in ilanından yedi yıl geçmiş olmasına rağmen sanayi-
leşme hamlesi başlayamamıştı. Bütün dünyayı saran buhran, en-
düstrileşmemiş, ülkesinin sahip olduğu hammaddeleri değerlendi-
rememiş, aldığı sattığından çok olan ülkede büyük sıkıntılar ya-
ratmıştı. Vergiler ağır ve adaletsizdi. Aşar kaldırılmış olmakla bera-
ber, köylünün vasıtalı ve vasıtasız ödediği verginin oranı ve külfeti, 
aşarı aratmıyordu. Görünür işsizliğin yanında, iş alanı bulunma-
masından doğan işsizlik, geçim şartlarını çok ağırlaştırmıştı. 
Serbest Fırka’nın kapatılışından sonra Gazi uzun bir yurt gezisine 
çıktı ve kesin kararla döndü: Memleket, ne pahasına olursa olsun 
en kısa zamanda sanayileşecekti.