N. N. Rasulova z. Q. Jumayeva

11.3-chtima. Xorijiy investitsiyalarni jalb qilish shakllari
C hizm ada aks ettirilgan xorijiy investitsiyalarni ja lb qilish shakllarini quyida 
alohida k o 'rib chiqish m aqsadga m uvofiqdir.
Q o 'sh m a korxonalar tashkil etish orqali x o rijiy investitsiyalarni ja lb qilish 
keng tarqalgan shakllaridan biri ham korlikda q o 'sh m a korxonalam i tashkil 
etishdir. 
O 'zb ek isto n
R espublikasida 
q o 'sh m a
korxona 
deganda, 
nizom
kapitalining kam ida 30 % xorijiy investorlarga tegishli b o 'lg a n va xorijiy investor 
faqat yuridik shaxs b o ’lgan, nizom kapitalining eng kam m iqdori 150 m ing A Q Sh 
dollariga teng b o 'lg a n ekvivalent sum m ani tashkil etgan korxonalarga aytiladi. 
X orijiy investitsiya ishtirokidagi korxona nizom ja m g 'a rm a sin in g 150 m ing A Q Sh 
d ollaridan kam b o 'lm aslig i sifatsiz m ahsulotlarining oldi-sotdisi va ulam i 
respublikaga im port qilish ishlari bilan sh u g 'u llan ish g a ixtisoslashgan kichik 
q o ’shm a korxonalarning keragidan ortiqcha kirib kelishining oldini olish 
m aqsadida belgilangan.
X orijiy korxonalam i tashkil etish orqali ch et el investitsiyalarini ja lb qilish 
bugungi 
kunda 
kengayib 
borm oqda. 
O 'zb ek isto n d a 
xorijiy 
investitsiya 
ishtirokidagi korxonalar iqtisodiyotning turli sohalarida tashkil etilishi m um kin. 
Y irik xorijiy kom paniya va korxonalar o 'z m ol-m ulklari b ir qism ini ajratib, 
sh o ’’ba korxonalar ochishi m um kin. B unday sh o ” ba korxonalarga ham q o 'sh m a 
korxonalarga q o 'y ilg a n talablar belgilangan.
Ikki yoki uchdan ortiq davlat yoki korx o n alar o 'z kapitallarini jam lag an holda 
halqaro tashkilotlar tashkil etishi m um kin.
156

---

K onsessiya shartnom alari - bu tabiiy boyliklarni, ayrim foydali qazilm alam i 
qazib olish va o 'zlash tirish uch u n tuzilgan shartnom alardir.
Lizing shartnom asi esa chet el investitsiyalari ishtirokida asbob - uskunalam i, 
texnika - texnologiyalam i uzoq m uddatga ijaraga olish.
T enderlar esa tanlov asosida investorlam ing investitsiya loyihalarini 
m oliyalashtirishga j alb eti lishidir.
E rkin iqtisodiy hudud - bu m a ’lum hududda chet el investitsiyalari erkin kirib 
kelishi va ularga nisbatan qator im tiyozlar belgilangan hududdir. O 'zb ek isto n
R espublikasining "Erkin iqtisodiyot hududlar to 'g 'risid a " g i Q onunida erkin 
iqtisodiy hududga quyidagieha ta ’rif berilgan: "Erkin iqtisodiy hududlar - 
m intaqani jad al ijtim oiy-iqtisodiy rivojlantirish uchun m am lakat va chet el 
kapitalini, istiqbolli texnologiya va boshqaruv tajribasini ja lb etish m aqsadida 
tuziladigan, aniq belgilangan m a ’m uriy chegaralari va alohida huquqiy tartiboti 
b o 'lg a n m axsus ajratilgan hududdir". M oliyaviy aktivlar - bu qim m atli k o g 'o z la r 
b o 'lib , u chet el kapitalini ja lb etish, chet el kreditlarini olish va chet el kapitalini 
bank depozitlariga ja lb etish uchun em issiya qilinadi.
O ’zbekistonda 
investitsiya siyosati doirasida neft-gaz sanoatida ham
tarm oqning investitsiya siyosati yuritiladi. H ozirgi kunda ushbu soha jad al 
rivojlanib borm oqda. K eyingi ikki yilda sohada am alga oshirilgan islohotlar 
natijasida gaz qazib chiqarish hajm i 10 foizga ortdi, aholiga tabiiy gaz 15 foiz va 
suyultirilgan gaz 1,6 b a ro b a r k o 'p etkazib berildi.
Shu davrda neftni qayta ishlash zavodlarida q o ’shim cha 204 m ing tonna neft 
m ahsulotlari ishlab chiqarilib, ichki bozorda benzin, dizel y o q ilg 'isig a b o 'lg an
talab qondirib kelinm oqda.
S h o 'rtan va U styurt gaz-kim yo m ajm ualarida 2019 yilda gazga nisbatan 
q o 'sh ilg an qiym ati 4 barobar k o 'p b o ’lgan qariyb 700 m illion dollarlik polietilen 
va polipropilen ishlab chiqariladi.
N eft-gaz sohasini yanada rivojlantirish m aqsadida 2030 yilgacha geologiya- 
qidiruv ishlari olib borish, uglevodorodlarni qazib chiqarish va chuqur qayta 
ishlash b o 'y ic h a um um iy qiym ati 36,5 m illiard dollarlik 30 ta investitsiya 
loyihasini am alga oshirish belgilangan.
“O 'zb ek n eftg az” AJ tom onidan 2 m illiard 756 m illion dollarlik 24 ta 
investitsiya loyihasi am alga oshirilishi rejalashtirilgan. B u m a b la g 'la r Jizzax neftni 
qayta ishlash zavodini bunyod etish va zam onaviy texnologiyalar bilan ta ’m inlash, 
Q andim gazni qayta ishlash kom pleksining 2-navbati va Q andim k o n lar guruhini 
jihozlash, S H o 'rtan gaz-kim yo m ajm uasida sintetik suyuq y o q ilg 'i ishlab 
chiqarish, Surxondaryodagi “M ustaqillikning 25 yilligi” konida qidiruv ishlarini 
olib borish va texnik-iqtisodiy asoslarini ishlab chiqish kabi loyihalarga 
yo 'n altirilad i. 
Y ig 'ilish d a
m am lakatim iz 
iqtisodiyotiga 
ja lb
etilayotgan
157

---

investitsiyalarning yarm idan k o ’pi ncft-gaz sohasi hissasiga to 'g 'r i kelishi, 
sarflangan har bir dollar iqtisodiy foyda keltirishi zarurligi ta ’kidlandi.
P rezidentim iz Sh.M .M irziyocvning 
“O 'z b c k n e ftg a z ” aksiyadorlik jam iyati 
rahbariyati bilan yig 'ilish id a geologiya-qidiruv ishlari va qazib olish hajm ini 
oshirish, 
konlam i 
m odem izasiya 
qilish 
va 
yangilarini 
ochish, 
neft-gaz 
xom ashyosini chuqur qayta ishlash, investitsiyalam i k o 'p ay tirish b o 'y ich a 
topshiriqlar berildi. Jahon tajribasi asosida bu ishlarga investorlarni kengroq ja lb
etish, davlat va investorlar m anfaatini him oya qilishni ta ’m inlaydigan yangi 
m exanizm lar ishlab chiqish vazifasi q o 'y ild i.
U glevodorodlar zaxirasini k o 'p ay tirish b o 'y ic h a aniq choralar k o'rilm asa, 
yaqin 10-15 yilda m avjud zaxira 2 barobarga kam ayadi.S hu sababli, 2017-2021 
yillarda uglevodorod xom ashyosini qazib olish dasturining ikkinchi bosqichini 
am alga oshirish va uni m oliyalashtirish b o 'y ic h a jo riy yil yakuniga qad ar takliflar 
kiritish topshirildi.
M agistral gaz quvurlari va gaz taqsim ot tizim ining asosiy qism i ta ’m irtalab 
holga kelgan. K elajakda iste’m olchilam i kafolatlangan tabiiy gaz bilan ta ’m inlash 
m aqsadida m agistral gaz transport tizim ini m odem izasiya qilish ham da gaz 
oqim ini boshqarish (SC A D A ) tizim ini jo riy etish b o 'y ich a 1,6 m illiard dollarlik 
loyiha am alga oshiriladi.
B undan tashqari, gaz taqsim ot tizim ini m odem izasiya qilish, gaz iste’molini 
h isobga olish va nazorat qilish tizim ini jo riy etish loyihalariga xorijiy investitsiya 
va kred itlam i ja lb etish b o 'y ic h a topshiriqlar berildi.
B ugungi kunda tabiiy gazning atigi 2 foizi chuqur qayta ishlanib, yuqori 
q o 'sh ilg an qiym atli m ahsulotlar olinayotgan b o 'ls a , kelgusi 
10 yilda bu 
k o 'rsatk ich n i 7 baro b ar oshirish im koniyati bor. SH uning uchun “O 'zb ek n eftg az” 
aksiyadorlik jam iy ati neft va gaz kim yosi y o 'n a lish ig a ustuvor aham iyat qaratishi 
zarurligi ta ’kidlandi.
Jum ladan, arom atik uglevodorodlar (benzol, toluol, ksilol), m etanoldan olefin 
olish texnologiyasi asosida yangi m ahsulotlar - polistirol, polietilentereftalat va 
sintctik kauchuklar ishlab chiqarish, polietilcn va polipropilcn ishlab chiqarishni 
k o 'p ay tirish im koniyati m avjud. U shbu loyihalam i am alga oshirishga 9 m illiard 
dollar atrofida m ab lag ' ja lb qilinishi lozim.
S huning uchun E vropa m am lakatlari, Y aponiya, A Q SH , B irlashgan A rab 
A m irliklaridagi yirik kom paniyalam ing to 'g 'r id a n - to 'g 'r i investitsiyalarini jalb
etish v a loyihalam i am alga oshirish strategiyasi ishlab chiqiladi.