Узбекистон Республикаси Ташки Ишлар Вазирлиги

contractus
) ёрдамида ўрнатилган. 
Мажбурият манбаларининг таснифи Рим юристларининг асарларида
бошқача ифодаланган. Классик юристлар асосан мажбурият манбаларини
2 га бўлишган: omnis enim obligatio vel ex contractu nascitur vel ex delicto
– ҳар қандай мажбурият шартномадан ёки деликтдан келиб чиқади. Ўша 
даврнинг ўзида бундай тасниф тўлиқ бўлмагани аён бўлган. Contractus
indebiti ҳақида гап юргизганда Гай «Haec species obligationis non videtur
ex contractu» – мажбуриятнинг бу тури шартномадан келиб чиқмайди, деб 
таъкидлаган. Айни пайтда, Гай Аурей асарида бу камчилик тўлиқ бартараф 
этилган: «obligationes aut ex contractu nascitur, aut ex maleficio aut
proprio quodam jure ex varilis causarum figuris» – мажбурият ё шартномадан,
ёки деликтдан, ёхуд турли сабабларга кўра бирон-бир бошқа усул билан 
ўрнатилган». Шундай қилиб, Рим ҳуқуқига мажбурият манбаларининг 3 
талик бўлиниши, яъни трихотомия киритилган. 
Классик даврдан кейинги ҳуқуқ бўйича мажбурият манбаларининг 3 
талик бўлиниши ўрнига 4 талик бўлиниш киритилди: sequens divisio in
quattuor species diducitur aut enim ex contractu sunt aut quasi ex contractu
aut ex maleficio aut quasi ex maleficio – мажбуриятлар шартномадан ёки
квазиконтрактдан, деликтдан ёки квазиделиктдан келиб чиқади. Бундай 
таснифни тасдиқлаш жараёнида Юстиниан ҳайъати аъзолари Гайнинг varilis 
causarum figurisи 2 қисмга бўлиш мумкин деб таъкидлашган: мажбуриятлар
квазиконтрактдан ёки квазиделиктдан келиб чиқадиган мажбуриятларга 
бўлинади. Бундай бўлинишдан кейин кўпгина мажбурият муносабатлари

---

180 
келтирилган таснифдан четда қолди. Бу борада Гайнинг 3 талик бўлиниши
мантиқан тўғри бўлиб чиқди, сабабки, у varilis causarum figuris шартнома 
ва ҳуқуқбузарликдан келиб чиқмаган бошқа барча мажбуриятларни ўз ичига 
қамраб олади.