Toshkent davlat yuridik instituti fuqarolik huquqi

1 Узбекистон Республикасининг Фукаролик кодекси. -Т.: Адолат. 1993. -79 б. 
108

---

sh artno m alarga FKning 250-moddasi, 124-m oddaning ikkinchi qismi 
qoidalari qo'llaniladi.
Shuningdek, yuqoridagi uchta holatga to'rtinchi m ustaqil holatni 
h am kiritish mumkin. Ya’ni, biron-bir shaxsga ashyoni yoki mulk huquqini 
tekinga berish yoki biron-bir shaxsni m ajburiyatdan ozod etishni va’da 
qilish (hadya etishni v a’da qilish), agar v a’da tegishli shaklda berilgan 
bo'lsa va kelajakda aniq shaxsga ashyo yoki m ulkiy huquqni tekinga 
berish yoki uni mulkiy m ajburiyatdan ozod qilish maqsadi aniq ko'rinib 
tu rg a n bo'lsa, hadya shartnom asi deb tan olinadi (FK, 502-modda, 3- 
qismi).
H ad y a b ir to m o n lam a , re a l, te k in g a tu z ila d ig a n s h a rtn o m a
hisoblanadi.
Shubhasiz, hadya bir tomonlam a bitim bo'lib, taraflarning o'zaro 
kelishuviga asoslanadi. U hadya oluvchining taklif qilingan mulkiy huquqni 
qabul qilishga rozilik berishida ifodalanadi, aynan shu belgisi bilan hadya 
qarz shartnom asidan farq qiladi.
Fuqarolik qonunchiligida hadyani hadya oluvchiga hadya qiluvchining 
vafotidan keyin topshirilishini nazarda tutuvchi shartnom a tan olinmaydi. 
B unday hadyaga nisbatan vasiyatnoma to'g'risidagi qoidalar qo'llaniladi. 
H adyaning vasiyatnom adan farqi shundaki, m ulk hadya qiluvchining 
tirik lig id a to p sh irilad i, b u u n in g m ulki k a m a y is h ig a olib k elad i, 
vasiyatnom a esa insonning hayotligida uning m ulkiy huquqlarida aks 
etm aydi. Vasiyatnoma bekor qilinishi, o'zgartirilishi m umkin, hadya esa 
qoida tariqasida ortga qaytm aydi. Hadyani shartnom a deyish mumkin, 
vasiyatnom a esa odatda, bir tomonlama bitim bo'lib ko'riladi.
Hadya shartnomasining predm eti fuqarolik muomalasidagi obyektlar-: 
ashyolar, mulkiy huquqlar, k o 'char va ko'chm as m ol-m ulklar bo'lishi 
mumkin.
Ba’zi hollarda shartnom a hadya qiluvchining o'zi yoki uchinchi shaxs 
oldidagi mulkiy m ajburiyatdan ozod qilish yoki ozod qilish m ajburiyatini 
olish orqali amalga oshiriladi. B unday holda shartnom aning tuzilish vaqti 
m u lk huquqining o'tish d av ri bilan mos kelm asligi m um kin. B unda 
m ajburiy at huquqiy m unosabatlari vujudga keladi, uning m azm unida 
hadya qiluvchining o'z mulkini kam aytirish hisobidan hadya oluvchini 
boyitish yotadi. Shartnom ada hadya predm eti aniq ko'rsatilgan bo'lishi 
kerak. Nom a’lum ashyoni h ad y a qilishga yo'l qo'yilm aydi, binobarin, 
ular hech qanday huquqiy aham iyatga ega emas. Hadya oluvchini qarzdan 
ozod qilish haqida qilingan v a ’dada ham ushbu qarz summ asini aniq 
ko'rsatish lozim bo'ladi.

---

Hadya shartnom asining shakli uning m azm unidan kelib chiqadi. 
Um um iy holda hadya qilish, y a’ni hadyani hadya oluvchiga topshirish 
og‘zaki tarzda amalga oshirilishi mumkin. Ko'pincha, hadyani topshirish, 
uni taqdim qilish ram ziy topshirish (masalan, yangi k v a rtira n i yoki 
avtomobil kalitini topshirish) yoki m ulkiy huquqni guvohlantiruvchi biron- 
bir hujjatni taqdim etish yo'li bilan amalga oshiriladi.
Ko'char mulklar bo'yicha quyidagi hollarda hadya shartnomasi yozma 
shaklda tuziladi:
hadya qiluvchi yuridik shaxs bo'lganida;
fuqarolar o 'rtasida eng kam ish haqining o'n b a ra v a rid a n ortiq 
summ aga shartnom a tuzilayotganida;
shartnom a bo'yicha kelajakda hadya qilish v a’da qilingan hollarda.
K o'chm as m ulkni hadya qilish shartnomasi notarial tasdiqlanishi va 
davlat ro'yxatidan o'tkazilishi lozim.
S h u n in g d e k , F K n ing 504-m oddasining 2001-yil 7 -d e k a b rd a g i 
tah ririd a qonun h u jjatlarid a belgilangan tartib da davlat ro 'y x atid an
o'tkazilishi lozim bo'lgan avtom ototransport vositalarini h a d y a qilish 
shartnomasi notarial tasdiqlangan bo'lishi kerakligi belgilandi.
Hadya shartnomasi odatdagi shartnomalardan ba’zi huquqiy belgilariga 
ko'ra farq qiladi. Aytaylik, buni m azkur turdagi shartnomaning haqiqiy 
sanalmasligi hollarida ham ko'rish mumkin. Bitimlaming haqiqiy sanalishi 
uchun odatdagi qo'yiladigan shartlardan tashqari, hadyada, birinchidan, 
ashyo, m ulk huquqi yoki mulkiy m ajburiyatdan ozod qilish shaklidagi 
hadya ashyosini (predmetini) aniq ko'rsatish kerak; ikkinchidan, hadya 
predm eti hadya oluvchiga hadya qiluvchining tirikligida topshirilishi kerak. 
Shuningdek, yuqoridagi uchta holat bo'yicha tuzilgan shartnomalar, albatta, 
oddiy yozma shaklda tuzilishi, ko'chmas mulklami hadya qilish esa, ayni 
paytda, notarial tasdiqlanishi va davlat ro'yxatidan o'tkazilishi ham kerak.
H aqiqiy sanalm aslik holati h a d y a oluvchining nom i v a narsasi 
k o 'r s a t il m a g a n h a d y a n i v a k il to m o n id a n a m a lg a o s h ir ilu v c h i 
ishonchnomalarga ham taalluqli.