Oliy o‘quv yurtlarining nomutaxassislik fakultetlari

 
Ibtidoiy tasviriy san’at. Bronza davri yutuqlari 
Yozuv haqida yangi ma’lumotlar 
Dunyo tarixida ibtidoiy tasviriy san’at, xususan, g‘orlarning 
devorlariga turli tasvirlar tushirish so‘nggi paleolit davriga oiddir 
(Ispaniyadagi Altamir g‘ori). O‘rta Osiyoda ungurlar va qoyatoshlarga 
ishlangan rasmlar mezolit davrida paydo bo‘ladi. Neolit davriga kelib, bu 
san’at yangi asosda rivojlanish bosqichiga o‘tadi. Kaltaminor, Hisor, 
ayniqsa, Joytun madaniyatiga mansub yodgorliklardan ibtidoiy san’atning 
namunalari topilgan. O‘tmish tariximizning xilma-xil yodgorliklari 
orasida muhim ahamiyatga ega bo‘lgan va O‘rta Osiyoning tog‘lik 
tumanlarida keng tarqalgan qoyatosh rasmlari ishlanish usuliga ko‘ra ikki 

---

32 
xildir. Bir xillari bo‘yoq (oxra) bilan, ikkinchi xillari esa-urib-o‘yib 
ishqalash, chizish usuli bilan ishlangan rasmlar (petrogliflar) keng 
tarqalgan. 
O‘lkamizdagi qoyatosh rasmlarning eng nodir namunalari 
Zarautsoy, Sarmishsoy, Bironsoy, Ko‘ksaroy, Takatosh, Teraklisoy 
kabilar bo‘lib, ular yuzdan ziyoddir. Mazkur joylardagi qoyatoshlarda 
O‘zbekistonning qadimgi va hozirgi hayvonot olami vakillarining 
rasmlarini kuzatish mumkin. Ular buqalar, sherlar va yo‘lbarslar, qoplon, 
tulki va bo‘rilar, bug‘u va jayronlar kabilardir. Rasmlar orasida o‘q-yoy, 
qopqon kabi narsalar ham ko‘pchilikni tashkil etadi. Mavjud qoyatosh 
rasmlari mazmunan boy va manzarasi jihatdan xilma-xildir. Unda 
odamlar, ov, yirtqich hayvonlar to‘qnashuvlari manzaralari tasvirlangan. 
Respublikamizdagi eng qadimgi rasmlar 
Zarautsoyda
bo‘lib 
(Surxondaryo), bu rasmlar mezolit-neolit, ya’ni, mil.avv. VIII-IV ming 
yilliklarga oiddir. Qoyatosh rasmlari orqali o‘sha davr odamlarining ov, 
mehnat va jangovar qurollarini bilib olishimiz mumkin. Shuningdek, 
qoyatosh rasmlar qadimgi avlodlarimizning g‘oyaviy qarashlari va diniy 
e’tiqodlarini o‘rganishda muhim ahamiyatga egadir. Undan tashqari, 
qoyatosh suratlari mazmun va manzaralarining boyligi bilan ajralib turadi 
va ular keng tarqaladi. Ushbu suratlar ishlanish uslubi xilma-xil bo‘lib, 
arxeologik yodgorliklarning bir turi hisoblanadi. Ularning mazmun va 
manzarasi ma’nosidan kelib chiqib, ibtidoiy yoki qadimgi davr 
kishilarining xo‘jalik hayoti haqida, hayvonlarni ov qilish, qo‘lga 
o‘rgatish va xonakilashtirish, chorvachilikni paydo bo‘lishi haqida 
ma’lum tasavvurlarga ega bo‘lishimiz mumkin. Ayni paytda qoyatosh 
rasmlari o‘ziga xos san’at asari bo‘lib, ular orqali biz ibtidoiy va qadimgi 
odamlarning san’ati, estetik iste’dodi o‘sha davr nuqtai nazaridan yuqori 
darajada bo‘lganligini bilib olishimiz mumkin. 
Ko‘pchilik tadqiqotchilar fikriga qaraganda, bronzaning vatani 
Kichik Osiyo va Mesopotamiya bo‘lgan. Qadimgi Misr, Mesopotamiya, 
Kichik Osiyo va Eronning janubi-g‘arbida mil avv. III- II ming yillikning 
boshlarida rivojlangan jamiyat keng ravnaq topadi. O‘rta Osiyoda