Axborot texnologtyalariuniversiteti mtgranova elvira aslam gvna, pozilova shahnoza xaydaraliyevna

Pedagogik mahorat fani o‘qituvchisining maqsadlaridan
biri - komil insonni o‘qitish va tarbiyalash natijasidir.
Komil inson g‘oyasi 
- ham milliy, ham umumbashariy mohiyat 
va qadriyatga ega bo‘lgan g ‘oyadir. Odamzodga xos eng yulcsak 
m a’naviy va jismoniy barkamollikni mujassam etgan, uni hamisha 
ezgulikka undaydigan olijanob g‘oyadir.
0 ‘qituvchiga ishonib topshirilgan bu vazifa nafaqat alohida 
shaxslami, balki butun-butun xalqlami yuksak taraqqiyot sari 
yetaklagan, ulaming ma’rifat va madaniyat sohasida tengsiz 
yutuqlarga ilhomlantirgan.
134

---

Komil insonni tarbiyalash g‘oyasi azal-azaldan xalqimizning 
ezgu — orzusi, uning m a’naviyatining uzviy bir qismi bo‘lib kelgan. 
Barkamol inson haqidagi yuksak, umuminsoniy g‘oyalar Abu Nasr 
Forobiy va Alisher Navoiy kabi mutafakkirlarimizmng asarlarida, 
ayniqsa teran ifoda etilgan.
Hazrat Navoiyning «Kamol et kasbim, olam uyidin Senga farz 
o‘lmagay g ‘amnok chiqmoq, Jahondin notamom o‘tmaq biaynih. 
Erur hammomdin порок chiqmoq», degan fikrlari har bir inson 
komillikni o‘ziga shior qilib olishi zarurligini anglatadi.
Erkin fuqarolik jamiyatini ma’naviy barkamol, ezgu g‘oyalar 
hayotiy e’tiqodi bo‘lgan insonlargina bunyod eta oladi.
Shuning uchun ham yangilanayotgan jamiyatimizda kadrlar 
tayyorlash milliy dasturi asosida ta’lim-tarbiya dasturini tubdan 
islox qilish, ta’lim-tarbiya jarayoniga milliy, umuminsoniy 
qadriyatlardan unumli foydalanish, o ‘qituvchi faoliyatidagi ana shu 
ulugVor maqsadni amalga oshirish yo‘lidagi muhim qadamlardir.
Ta’lim berish mahorati pedagogga qo‘yiladigan talablar va 
o‘quv-tarbiya jarayonini amalga oshirish sharoitlar bilan bog‘liq 
bo‘lgan quyidagi bosh (dominant) omillar bilan aniqlanadi:
-- qo‘llab-quwatlash va о‘quv jarayoni muhiti;
- pedagogning psixologik-pedagogik tayyorgarlik;
- fanni chuqur bilishi, kasbiy omilkorlik va erudiqiya;
- yangi pedagogik va kompyuter texnologiyalarni bilish;
- kasbiy axborot manbaalari sifatida chet tillarini bilish;
- yangi uslubiy va bilim manbaasi sifatida ilmiy-uslubiy va 
ilmiy-tadqiqot ishlari olib borish;
- uzluksiz ta’lim tizimining m e’yoriy hujjatlarini bilish;
- о‘quv-tarbiya jarayonini amalga oshirishning moddiy texnika 
bazasi bilan bog‘liq bo‘lgan axborot bazasi va resurslari. 
Tarbiyalay olish mahorati pedagogning yuksak madaniyat va 
m a’naviyat saviyasiga, shaxsiy axloqiy, vatanparvarlik va burch 
(hislar)iga asoslanadi. Ta’lim oluvchilarda dunyo yaxlitligi yuksak 
madaniyat, m a’naviy tafakkumi shakliantirish uchun pedagogning 
o‘zi gumanitar va gumanistik ruhda tarbiyalangan hamda o‘quv- 
tarbiya ishini tashkil etish mahoratiga ega bo‘lishi shart.
135

---

Pedagogning 
o ‘quv-tarbiya 
jarayonida 
inson 
omilini 
ta’minlovchi shaxsiy; fazilatlariga quyidagilar kiradi: talabchanlik 
va adolatlilik, halollik va xayrixohlik, kirishimlilik va hazil- 
mutoiba hissi. Ushbu fazilatlar pedagogning ta ’lim oluvchilar 
oldida obro‘sini belgilaydi. Pedagogning shaxsiy fazilatlari uning 
ta’lim berish va tarbiyalay olish mahoratiga ta ’sir ko‘rsatadi.
Ta’lim oluvchilaming bilimlarini reyting asosida baholash va 
nazorat qilish mahorati psixologik-pedagogik jihatdan pedagogning 
ta’lim: berish va tarbiyalay olish mahorati bilan uzviy bogiiq.
Pedagog ta’lim oluvchilaming bilimlarini obyektiv baholash 
mexanizmlarini bilishi va ulami mukammal ravishda reyting- 
nazoratda qoilay olishi, hamda standart testlami ishlab chiqa olish 
va q o ilay olish bo iish i lozim.
Oliy 
ta’lim-mustaqil 
fikrlovchi 
shaxsni 
shakllantirishni 
ta ’minlovchi, uzluksiz ta ’limning zamonaviy talablariga javob 
beradigan, o ‘zi tanlagan bilimlar sohasi yo‘nalishi (ixtisosligi) 
bo‘yicha ijodiy faoliyatiga tayyor, respublikaning ilmiy-texnikaviy, 
iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy rivojlanishini ta ’minlashga qodir, 
yuksak axloqiy va m a’naviy fazilatlarga ega, yuqori malakali, 
raqobatbardosh kadrlar tayyorlashni amalga oshiruvchi mustaqil 
ta’lim 
turidir. 
Oliy 
ta ’limning 
kasbiy-ta’lim 
dasturlarini 
o‘zlashtirish o‘rta maxsus kasb-hunar ta’limidan keyin, ular 
negizida amalga oshiriladi. Oliy ta iim auditoriya mashg‘ulotlari 
auditoriyadan tashqari (o‘ziga tayyorlanish), mustaqil bilim olish 
va ekstemet shakllarda tashkil qilinadi.
Oliy 
o ‘quv 
yurtidagi 
o ‘quv jarayonining 
o‘ziga 
xos 
xususiyatlari;
1. Oliy maktabdagi ta ’lim o ‘rta (o‘rta maxsus) m a’lumot 
negizida amalga oshiriladi va muayyan mutaxassislik (yo‘nalish) 
ga ;yo‘naltirilgan boladi.
2. Oliy maktabdagi ta’lim didaktik jarayon bo iish i bilan bir 
vaqtda ilmiy tadqiqot ishlari bilan o‘zaro b o g iiq holda olib 
boriladi.
3. Oliy maktabdagi jarayon o‘ziga xos shakl va metodlarda olib 
boriladi.
136

---

Bu jarayonni modellash umumiy didaktik va o ‘qitishning bu 
pog‘onasi didaktikasi muammolari bilan uyg‘unlashgan holda 
amalga oshiriladi. Oliy ta’lim o ‘rta (o‘rta maxsus) negiziga 
asoslanadi hamda ikki (bakalavriat va magistratura) bosqichiga 
ega.
Oliy ta’lim muassasalari uchun professor-o'qituvchi kadrlar 
tayyorlash, ta ’lim muassasalarida tarkibiy o ‘zgarishlar o ‘tkazish 
boshqaruvni takomillashtirish, ta’limni fan va ishlab chiqarish bilan 
integratsiiyasi ta’sirchan mexanizmlarini ishlab chiqish va 
amaliyotga joriy etish.
Yangi pedagogik va axborot texnologiyalar, tayyorgarlikning 
modul tizimidan foydalanilgan holda talabalarni o ‘qitishni 
j adallashtirilishi, xalqning boy m a’naviy va intellektual meros 
yo‘nalishini ta’minlash.
Ishlab chiqarishning talab va ehtiyoj lari kadrlar tayyorlash 
tizimning yo‘nalishi, darajasi va miqyoslarini shakllantirishda, kasb 
tayyorgarligining maqsadi, vazifalari va mazmunini belgilaydi, 
malaka talablarini ilgari suradi, ta’limning muvoziy texnologiyalari 
va shakllarini tanlashni taqozo etadi. Pedagog kadrlaming ilg‘or 
texnologiyalar sohasidagi malakasini bevosita ishlab chiqarishda 
muntazam oshirib borish, 
o‘zaro 
integraqiyalangan ta ’lim 
muassasalarini zamonaviy asbob-uskunalar, apparatlar bilan 
jihozlash.
Mazkur vazifani muvaffaqiyatli hal qilishda muxandis- 
pedagoglaraing fan va texnika sohasidagi yutuqlaridan muttasil 
foydalana bilishlari, o‘quv jarayonida ilg‘or pedagogik va ishlab 
chiqarish ta ’limi tajribalarini tadbiq, eta olishlari katta ahamiyat 
kasb etadi. Yuqorida ko‘rsatib o‘tilgan vazifalami hal qilishda 
“Sohaga kirish” o ‘quv kursi katta ahamiyatga ega.
Metodik ishlaming maqsadi ishlarining sifatini yaxshilash, 
o ‘qituvchining rejasi va dasturlariga to ‘liq amal qilib, dars 
o ‘tishlariga 
erishish 
ilg'or 
tajribalami 
o‘rganish, 
ulardan 
foydalanish, o‘qituvchilami fan, madaniyat sohasidagi yangiliklar 
bilan tanishtirishga qaratilgandir. Metod birlashmalarida yangi 
zamonaviy 
metodlardan 
foydalanish 
masalalari 
muhokama 
qilinadi, ochiq darslar o‘tkaziladi, ilg‘or o‘qituvchilaming ta’lim-
137

---

tarbiya sohasidagi tajribalari o‘rganiladi. Ba’zi matnlami o ‘tish 
rejalari va o ‘qituvchilaming rejalari, kotispektlari muhokama 
qilinadi; Metodik ishlaming rejasida quyidagilar boiishi mumkin:
1. 0 ‘quv dasturi asosida o‘tiladigan darslaming mavzutikasini, 
rejasi, m a’ruza-matnlami tuzish, muhokama qilish va tasdiqlash.
2. K o‘rsatmali materiallarni tayyorlash.
3. 0 ‘tkazilgan ochiq darslar mavzutikasini va kuzatilgan 
darslami muhokama qilish.
4. Fandagi yangiliklar m a’naviyat va mafkura, ta’lim-tarbiya 
sohasida ilg‘or ilmiy tajribalar to ‘g‘risida m a’ruzalar qilish.
5 
Seminar, laboratoriya ishlari, amaliy mashg‘ulotlami 
o‘tkazishni muhokama qilish.
6. 
Semestr davomida o‘tkaziladigan joriy nazorat, oraliq 
baholash va yakuniy baholash o ‘tkazish, kurs ishi, kurs loyihalash, 
diplom ishlari kabi ishlar metodik ish rejasiga kirgiziladi.