O 'z b e k is t o n r e s p u r L ik a s L o L iy va o 'r t a m a X s u s t a 'l I m V a z ir L ig I

Har bir fa n d a eng avvalo predmetlar ta'rifini bilib olish kerak. Ularning
m avjudligi esa oxiri oqibatda isbotlash vositasida bilib olinadi, chunki ular ayni
rnana shu fa n tomonidan belgilanadigan xodisalardan iboratdir. Boshqacha
aytganda, bi: aytamizki, har qanday fa n о 
mavzusi, muammolari va asosiy
ta'riflariga egadir
” .
Ibn Sino o ‘quvchiga ta'lim berishda ularning mantiqiy tafakkuriga. kasbiy 
kuzatishlari va tajribasiga tayanish kerakligi xususida fikr yuritadi. U "Tadbiri al 
m anzil” asarida bolaning oila muhitidagi tarbiyasiga alohida e'tibor qaratib. oila 
jam iyatning ajralmas tarkibiy qismi ekanligini ta'kidlaydi. Olim oilada ota-onaning 
vazifasi va burchiga katta e'tibor beradi. Oila m unosabatlariga to'xtalar ekan, ota- 
onalarning oilada mehnatsevarligi bilan farzandlarini ham kasb - hunarga o'rgatishi 
borasida muhim fikrlarni bayon etadi. Insonning xulqi va ruhiga mehnatning ijobiy 
ta'sirini ta'kidlash bilan bir qatorda turli kasb egalari: hunarmandlar, dehqonlar 
mehnatini ulug‘laydi va qimorboz, sudho‘r kabilarni qoralaydi. U mehnatsiz hayot 
kechirish insonga ham jism oniy ham ruhiy tomondan salbiy ta'sir etishini U rg ‘ri 
talqin etadi. Ibn Sino o ‘qituvchiga ta'lim berishda muvafaqiyatga erishish garovi 
bo‘lgan quyidagi tavsiyalarni beradi:
bolalar bilan muomalada bosiq,jiddiy bo
‘
lish;
biriktirilgan bilimning talabalar tomonidan о ‘zlashtirilishiga e'tiborni qaratish;
ta'limda turli shakl va metodlardan foydalanish;
talabaning xotirasi, bilimlarni egallash qobiliyati, kasbiy xususiyatlarini bilishi;
- fa n g a qiziqtira olishi;
229

---

berilayotgan bi/im farning eng m uhim ini ajratib bera olishi;
bilim larni ta/abalarga tushunarli, lining yoshi, aqliy darajasiga mos ravishda
berish;
axloq qoidalarini ya x sh i bilishi;
о ‘z talabasining tabiatini, m ijozini va aqliy salohiyatini о 'rganishi;
ta ’lim da so ‘zlarini imo-ishora, undovlar bilan ham ifodalay olishi;
har bir so ‘zn in g bolalar hissiyolini uyg ‘olish darajasida bo ‘/ishiga erishish.
Ibn Sino inson kam olotida aqliy, axloqiy tarbiya bilan bir qatorda jism oniy 
tarbiyaning ham nazariy, ham amaliy ahamiyatini taxlil etadi. Insonning kam olga 
yetishida jism oniy tarbiyaning ta'siri haqida Ibn Sinogacha bir butun, yaxlit, ta'lim ot 
m avjud bo ‘lmagan. A llom a badanni toza tutish, to ‘g ‘ri ovqatlanish, jism oniy 
m ashqlar va uyqu, tartibiga rioya etish inson sog‘lig‘ini saqlashda muhim 
om illardan ekanligini ham ilmiy ham amaliy jihatdan asosladi. Bolaning yetuk 
inson bo‘lib shakllanishida unga g"am xo‘rlik qilish, tarbiya mas'uliyatini his etish, 
unga nisbatan d o ‘stona m unosabda 
bo'lish zarur, deydi olim.
Ibn Sino axloqiy tarbiyaga doir quyidagi fikrlarini bayon qilgan: 
“Yaxshi va
yomort xulqning ham m asi sharoit, tarbiya, odatlanish natijasida vujudga keladi ”,
“T o'g'rilik, agar и to 'g 'rilig i isbotlanayotgan narsaning bevosita o'zida topilsa, и
holda it o 'sha narsani mustahkamlaydi, ya x sh ila yd i”, "Xalqning m uvozanatda
bo'lishi salom atlikni sa q la y d i”, "Xulqlarning barchasi o 'z tabiati bilan go'zal,
yom on xulq-atvorga esa keyin erishilgan bo ‘la d i".
Olim shu bilan birga ta'lim tarbiyaga oid bir qancha tushunchalarni ta'riflagan: 
llm -narsalarning inson aqli yordam i bilan о ‘rganilishini;
Bilim narsalarni idrok qilish ekanligi;
F arosat
-
sezgidan keladigan ishoraning asl ma'nosiga tezda yetishm oq
ekanligi;
Sabr inson boshiga tushgan alam va chidab bo'lm as og'riqni to imkoni