O’zbekiston Milliy Universiteti Biologiya fakukteti 201-guruh talabasi

1.3.2. Mitoxondriyalardan Са

2+

 ning chiqish yo`llari

0

Lenindjer  laboratoriyasida  aniqlanishicha,  mitoxondriyalarga  kalsiyning

akkumulyatsiya  qilinishi  dinamik  jarayon  bo`lib,    kalsiyni  shimib  olish  va  uning

chiqarishdan  iboratdir.  Undan  olinroq  Karafoli  va  Borli  ishlarida  ham  kalsiyning

---

shimilishi  va  uning  chiqarilishi  alohida  yo`nalishida  amalga  oshirilishi  ta`kidlab

o`tilgan edi.

Yevtodiyenko ishlarida esa,   mitoxondriyadan kalsiyning chiqishi asosan 3 xil

mexanizm asosida borar ekan:

а) potensialga bog`liq bo`lmagan elektroneytral 2H

+

/Ca

2+

 almashinuv

;

б)  Ca

2+

va  К

+

  ning  mitoxondriyadan  ATF  xemosinteziga  bog`liq  holda

elektrogen chiqishi;

в) membrana potensialining tushib ketishi sababli   Ca

2+

 ning chiqishi.

Shuni  ta`kidlab  o`tish  lozimki,  Ca

2+

  ning  erkin  ravishda  mitoxondriyadan

chiqarib yuborilish mexanizmi hozirgacha tortishuvlarga sabab bo`lmoqda.

Mitoxondriyalardan 

kalsiyning 

chiqarib 

yuborilishining 

molekulyar

mexanizmlari va ularning funksional asoslarini to`liq yoritib berish uchun ko`pgina

tadqiqotlar olib borishni taqozo etadi.

Ma`lumki,  oksidlanishli  fosforlanishni  buzuvchilar,  ionoforlar  va  nafas

zaharlari  membrana  potensialini  tushiradi  va  kalsiyning  mitoxondriyadan  chiqib

ketishini  tezlashtiradi.  Ba`zi  hollarda  kalsiyning  chiqib  ketishi,  buzuvchilar

qo`shilmaganda ham mitoxondriya ichidagi shuntirlovchi sistemalar ishi susayishi

hisobiga  ham  tezlashishi  mumkin.  Масалан,  митохондрияга  давомли  Ca

2+

ионлари қўшилганда, дастлаб кальцийнинг ютилиши кучайиб бориб, маълум

вақтдан  сўнг,  барча  шимилган  Ca

2+

  ионлари  чиқариб  юборилади.  Бу  ҳолат

мембрана потенциалининг тушиб кетиши сабабли амалга оширилади.

Mitoxondriyaga  Ca

2+

  ionlarining  akkumulyatsiyasida  Ф

н

  ishtirokida  nafas

olishning spontan faollashivi kuzatiladi va  shimilgan Ca

2+

 ning chiqarib yuborilishi

amalga  oshadi.  Ionol  mitoxondriyadan  kalsiyning  chiqishini  to`xtatadi  va  nafas

tezligini tiklaydi.

---

Jigar, o`pka va silliq muskullar mitoxondriyalarida kalsiyning natriyga bog`liq

bo`lmagan  chiqishi  kuzatiladi.  Mitoxondriyalarda  Н

+

/Са

2+

-almashinuv  faolligi

mitoxondriya ichidagi va tashqarisidagi kalsiy va vodorod ionlari konsentratsiyalari

yordamida boshqariladi. Aniqlanishicha, Н

+

/Са

2+

 еlektroneytral almashinuv faolligi

akkumulyatsiyalangan kalsiyning  miqdoriga bog`liq.

Bir qator birikmalar: fosfoyenolpiruvat, atraktilat, karboksiatraktilat, tiroksin,

atsetouksus kislota kalsiy ishtirokida mitoxondriya strukturalariga zararlovchi ta`sir

kuo`rsatadi.  Ushbu  moddalarning  mitoxondriyalar  kalsiy  transporti  jarayonlariga

ta`sirini  ATF,  ADF  va  bongkrek  kislotasi,  oligomitsin  yordamida  alohida  yoki

birgalikda to`xtatish mumkin. Bongkrek kislotasining protektor ta`sirini quyidagicha

tushuntirish mumkin, ya`ni ular nukleotid kompleksi va uning o`tkazuvchisini hosil

qilib, mitoxondriya energiya ishlab chiqarish imkoniyatini oshiradi.

Shunday  qilib,  adabiyot  manbalarining  ma`lumotlariga  tayangan  holda

ta`kidlab o`tish mumkinki, mitoxondriya matriksiga kalsiyning akkumulyatsiyasi va

uning  chiqarib  yuborilishi  mitoxondriya  energizatsiya  darajasini  belgilab  beradi.

Ya`ni,  ATF  sintezining  normal  holatda  kechishi  kalsiy  transport  tizimi  orqali

moddalar transportiga bevosita bog`liq bo`ladi.

---

2- M

АTЕRIАL ВА MЕTOДLАR.