O’zbekiston Milliy Universiteti Biologiya fakukteti 201-guruh talabasi

1.3.1. Mitoxondriyalarga Са

2+

 ning kirish yo`llari

Mitoxondrial  membrana  potensiali  (DΨ

m

),  odatda  150  va  180  millivoltlar

orasida  bo`lib,  mitoxondriyaga  kalsiyni  kirishini  ta`minlovchi  kuch  hisoblanadi.

Mitoxondrial  membrana  orqali  passiv  kalsiy  taqsimlanishi  deb  olib,  ichki

mitoxondrial  kalsiy  konsentratsiyasi  [Ca

2+

]

i

  bunday DΨ

m

ma`nosidan  5-6  marta

katta bo`lishi mumkin. Lekin tinch sharoitda mitoxondriyada kalsiy miqdori kam .

bundan  tashqari,  transmitoxondrial  membrana  potensiali  kollapsida  tinch

holatdagi hujayralarda SSSR yoki FSSP kabi protonoforlar bilan kalsiy odatda erkin

holida bo`linib chiqmaydi, tinch mitoxondriya ozroq bo`linib chiqqan kalsiy tutadi.

Buning sababi shuki, ichki membrana kalsiy uchun juda yomon o`tkazuvchanlikka

---

ega  (Duchen,  2000).  Agar  mitoxondriyaning  kalsiy  o`tkazuvchanligi  ortib  ketsa,

oksidlanishli  fosforlanish  jarayoni ingibirlanadi.  Bu  esa  mitoxondriyada  apoptotik

yoki nekrotik jarayonlarning yuzaga kelishiga turtki bo`lishi mumkin.

Umuman olganda, kalsiyning mitoxondriyadan o`tishi haligacha molekulyar

darajada o`rganilmagan 2 ta mexanizm orqali o`tkazilishi aniqlangan: to`yinadigan

past moyillikdagi (10-20 mM) tashuvchi tizim hamda to`yinadigan tez ta`sir qiluvchi

sezuvchanlik rejimi (RaM). Zararlanmagan hujayralarda to`g`ridan-to`g`ri endogen

modullash dalili yetmasada tashuvchini faollashtiruvchi va shu bilan mitoxondrial

kalsiy  sezuvchanlikni  boshqarishi  mumkin  bo`lgan  ko`pchilik  fiziologik  va

farmakologik agentlar aniqlangan. Tashuvchi tizim spermin va taurinning fiziologik

konsentratsiyalari  bilan  faollantiriladi  va  0,5  nM  ruteniy  qizili  bilan  bloklanadi.

Hujayralardagi o`tkazuvchanlikning kuchayishi bilan bog`liq bo`lgan yarimmaksimal

faollanish  (K0,5)  mitoxondrial  kalsiy  tashuvchi  tizimning  tezligi  3-10  mM

konsentratsiyada  o`zgarib  turishiga  asoslanadi.  In  vitro  sharoitida  ham  kalsiy

tashuvchi tizim faol bo`lmaydi, uning faollanishi uchun eritmada  kalsiy  miqdorini

oshirish talab qilinadi.

Fiziologik jihatdan muhim ahamiyatga ega bo`lgan sezuvchanlik mexanizmi

bu  –  RaM  dir.  Bu  mexanizm  kalsiy  konsentratsiyasining  ozgina  o`zgarishini  ham

sezadi. Uning ishlash mexanizmi to`liq o`rganilgan emas.