O’zbekiston Milliy Universiteti Biologiya fakukteti 201-guruh talabasi

3- BIOLOGIK FAOL MODDALARNING  Са

2+

-TRANSPORT SISTEMALARIGA TA`SIRI

Adabiyot  manbalaridagi  ko`pgina  dalillarda  ta`kidlanishicha,  ko`pgina

biologik  faol  moddalar  va  pestitsidlar  mitoxondriya  strukturasi  va  funksiyasiga  u

yoki  bu  darajada  ta`sir  ko`rsatishi  mumkin.  Buning  natijasida  ularning  nafas

zanjiriga, 

oksidlanishli 

fosforlanish 

sistemalariga, 

ichki 

membrananing

o`tkazuvchanligiga  va  ion  transport  mexanizmlari  hamda  boshqa  jarayonlarga

ta`siri o`rganildi (Асраров, 1999).

Manbalarda keltirilishicha (Маматова, 1997; Асраров, 1999; Чўлиев, 2007),

ko`p miqdordagi pestitsidlar o`zining biologik yoki zaharli ta`sir ko`rsatishiga qarab,

hujayra  ichki  kalsiy  taqsimotini  ijobiy  yoki  salbiy  tomonga  o`zgartiradi.  Sitozolda

kalsiy  ionlari  miqdorining  ortishi  o`z  navbatida  hujayradagi  fermentlar  faolligi

oshadi,  xususan,  fosforilaza,  proteaza,  fosfolipaza,  endonukleaza  va  boshqalar.

Bundan  tashqari,  kaskad  jarayonlarini  kuchaytiradi  hamda  hujayradagi

jarayonlarning tezlashuvi  ichki stimullarning yanada faollashuvini ta`minlaydi. Bu

o`zgarishlar 

tegishli 

ravishda 

hujayraning 

genetik 

apparatiga,

mikrotrubkachalarning  yig`ilishi  va  tarqalishiga,  sekretsiya  jarayonlariga  va

hujayraning  boshqa  jiddiy  buzilishlariga  ta`sir  ko`rsatadi.  Ko`pgina  pestitsidlar

to`g`ridan-to`g`ri  membranalarning  kalsiy  ionlari  uchun  o`tkazuvchanligini

kuchaytiradi.  Etafos  pestitsidi  ta`sirida  mitoxondriyalarga  kalsiy  transport

qilinishining  buzilishi  natijasida,  mitoxondriyada  energizatsiya  jarayoni  pasayib

ketadi hamda elektronlarning ko`chirilishi tormozlanadi.

Orinboyevaning  ma`lumotlarida  ta`kidlanishicha,  protozoy  bo`lmagan

ximkoksid preparati kalsiy va magniy ionlari bilan gidrofob komplekslar hosil qiladi,

ikki  valentli  kationlarning  mitoxondriya  membranasi  hamda  sarkoplazmatik

retikulumdan  tashilishini  kuchaytiradi  shu  bilan  birgalikda  turli  xildagi  ATF  aza

transporti (nasoslar faoliyatini) faolligini to`xtatadi, xususan, mitoxondrial Н

+

-АТФ

---

azani.    Shunga  bog`liq  holda  yana  bir  protozoy  bo`lmagan  klassik  preparat

membranologiya ionofor sifatida keng qo`llaniladi. Ushbu preparat X-537  (latsaloid

A) deb nomlanib, ikki valentli kationlar uchun ionofor xususiyatiga ega. Fungitsid

avenatsiolidning mitoxondriyaga ta`siri natijasida Са

2+

 va Мg

2+

 ionlarining ma`lum

bir qismi mitoxondriyadan chiqarib yuboriladi.

Tropik o`simlik mahsuloti bo`lgan rotenoidlar hasharotlar va baliqlarga qarshi

zahar  sifatida  keng  foydalaniladi.  Rotenon  va  uning  analoglari  Burgos  va

redfirnlarning 

biologik 

ta`sir 

xususiyatlari 

o`rganilganda, 

ularning

mitoxondriyalardagi  elektron  tashilishini  susaytiruvchi  ta`sirga  egaligi  ma`lum

bo`ldi.  Piritsidin  А  insektitsidi  ham  membranologiyada  NAD  ga  bog`liq

substratlarning oksidlanishini rotenon singari ingibirlovchi sifatida qo`llaniladi.