Uo‘K: 4(100) (075) kbk: 63. (0) R-17 Rajabov, Ravshan Jahon tarixi

2. Ibtidoiy jamoa davri. Kichik Osiyoning tabiiy sharoitga 

mos ravishda bu yerda bir vaqtning o‘zida o‘nga yaqin madani-

yatlarning mavjudligidan dalolat beradi. 

Kichik Osiyo paleolit davridan o‘zlashtirildi. Ilk paleolit ovchi-

lari yarim orolni o‘zlashtirib, keyin ibtidoiy dehqonchilik bilan 

---

126

mashg‘ul bo‘ladilar. Hozirgi Antaliya shahri yonidan mil.avv. X–

IX ming yilliklarga oid g‘alla o‘roqlari tishlari topilgan. Mil.avv. 

VIII–VI ming yilliklarda Kichik Osiyoda paxsa uylardan iborat 

qo‘rg‘onlarda ovchi va dehqonlar yashaganlar ( Xojalar, Cha-

yon, Tepa qatlamlari).

Koniya tekisligida mil.avv. VII–VI ming yilliklarda Chatal- 

Guyuk madaniyati shakllandi. Bu yerda yuksak rivojlangan 

dehqonchilik madaniyati bo‘lgan. Bu madaniyatga 20 dan 

ortiq qo‘rg‘onlar tegishli bo‘lib, ularning eng kattasi Chatal 

-Guyuk edi. Chatal Guyuk manzilgohi (13 gektar)da uylar bir 

xil o‘lchamda, xom g‘ishtdan qurilgan. Uylarning tomi tepasi-

da yorug‘lik tushishi uchun tuynuk ochilgan, tomdan ochilgan 

boshqa tuynuk kirib chiqish uchun eshik vazifasini o‘tagan. 

Devorga ichki va tashqi tomondan zinapoya qo‘yilgan. Chatal 

Guyukda bundan 14-15 ming yil oldin qurilgan ibodatxona 

topilgan. Bu ibodatxonani o‘troq ovchi-terimchilar qurganlar. 

Ularning qurollari toshdan bo‘lgan. Bu yerda bundan 12 ming 

yil oldin qurilgan don ombori topilgan. Chatal Guyukda 12 xil 

o‘simlik o‘stirilgan, echki, qo‘y boqilgan. Mis va qo‘rg‘oshindan 

turli buyumlar tayyorlangan. Bu yerda mavjud bo‘lgan ibodat-

xona yuksak injenerlik tafakkuri asosida qurilgan. Quruvchilar 

geologiya fanidan yaxshi xabardor bo‘lgan, ibodatxona quruv-

chilari richag yordamida balandligi 5 metr, og‘irligi 4 tonnalik 

ustunlarni ko‘targanlar, 10 tonna og‘irlikdagi ustunlarga relyef 

tasvirlar tushirilgan. Ibodatxonaga kiradigan darvoza tosh tax-

tadan bo‘lib, har bir taxtaga odam va hayvon tasvirlari tushiril-

gan 20 dan ortiq rel’yef tasvirlar mavjud. Ibodatxonada hayvon 

suyaklari juda ko‘p. Odamlar ibodatxonada bayram va maro-

simlar vaqtida to‘planganlar. 

Chatal Guyukdan 400 km uzoqlikda Shimolda joylashgan 

Tubekli tepaga Chatal Guyakdagi ho‘kiz, buqa tasviri ko‘chib 

o‘tdi. Tubekli tepa (Turkiya)dan bundan 3 ming yil oldin yasal-

gan haykal topilgan. Kichik Osiyo qadimdan kichik viloyatlarga 

bo‘lingan:  Pifiya,  Paflago niya,  Kilikiya,  Kappadokiya,  Vifiniya, 

Likiya, Misiya, Frigiya, Lidiya va Luviya. Mil.avv. III ming yillik-

da Kichik Osiyoda hunarmandchilik savdo markazlari bo‘lgan 

shaharlar paydo bo‘ldi. Kichik Osiyoda mil.avv. III ming yillik-

da shahar-davlatlar mavjud bo‘lgani to‘g‘risida Anatoliyadan 

topilgan loy taxtacha matnlari guvohlik beradi. Matnlar sav-

dogarlarning faoliyati mahalliy Anatoliya davlatlari hokimlari 

nazorati ostida bo‘lganini tasdiqlaydi. Kichik Osiyo hokimlari 

---

127

tranzit savdoda faol ishtirok etganlar. Hunarmandlar mahalliy 

mehnat qurollari, mis boltalar, tilla ko‘zalar yasaganlar. Hu-

narmandchilik markazlarida arxeologlar Boltiq bo‘yida uchray-

digan qahrabo (yantar), Afg‘onistondan keltirilgan qimmatbaho 

tosh – la’l, Misrdan olib kelingan yog‘och qutichalarni topgan-

lar. Kichik Osiyodan metall xomashyosi Suriya va Mesopotami-

yaga chiqarilgan. Ilk temir xomashyosi mil.avv. XIV asrda bu 

yerda xettlar tomonidan kashf qi lingan. Kichik Osiyoda metall-

ga ishlov berish, zargarlik yuqori darajada rivojlangan, xanjar, 

qilich va jang boltalari, metall qalpoqlar ishlab chiqarish keng 

tarqalgan.