Samarqand davlat universiteti I. X. Nasimov, I. Patterson, K. M. Ibodov hozirgi zamon raqobat

10.1.1-jadval 
78
Инновационный менеджмент. Фатхутдинов Р.А. 6-е изд., испр. и доп. - СПб.: 2011. — 448 с. 310 б 

---

159 
Korxonalarning bozordagi raqobatli hatti-harakati tavsifi 
№ Ko’rsatkichlar 
Raqobatli hatti-harakati tavsifi (L.G. Ramenskiy tasnifi bo’yicha) 
―violent‖ 
―patiyent‖ 
―eksplerent‖ 
―kommutant‖ 
Kompaniyalar toifasi (X. Frizevinkel tasnifi bo’yicha) 
―Sherlar‖, 
―Fillar‖, 
―Begemotlar‖ 
―ayyor tulki‖ 
―qaldirg‘och‖ 
―sichqon‖ 
1. 
Raqobat 
darajasi 
Yuqori 
Past 
O‘rtacha 
o‘rtacha 
2. 
Tarmoqning 
yangiligi 
Yangi, yetuk 
Yetuk 
Yangi 
yangi, yetuk 
3. 
Ehtiyoj 
ommaviy, 
standart 
ommaviy, 
nestandart 
Innovasion 
mahalliy 
4. 
Ishlab 
chiqarish 
profili 
Ommaviy 
Ixtisoslashgan 
Sinov 
universal 
5. 
Korxona 
miqyosi 
Yirik 
Yirik, 
o‘rtacha va 
mayda 
O‘rtacha va 
mayda 
mayda 
6. 
Korxonaning 
barqarorligi 
Yuqori 
Yuqori 
Past 
past 
7. 
ITTKIga 
sarflar 
Yuqori 
o‘rtacha 
Yuqori 
Mavjud emas 
8. 
Raqobat 
ustunligi 
Yuqori 
mahsuldorlik 
O‘ziga xos 
bozorga 
moslashish 
Innovasion 
yo‘nalganligi 
moslashuvchan 
9. 
Rivojlanish 
darajasi 
Yuqori 
O‘rtacha 
Yuqori 
past 
10. 
Xarajatlar 
Past 
O‘rtacha 
Past 
Past 
11. 
Mahsulot 
sifati 
o‘rtacha 
Yuqori 
O‘rtacha 
O‘rtacha 
12. 
Assortiment 
o‘rtacha 
tor 
Mavjud emas 
tor 
13. 
ITTKI turi 
Yaxshilashga 
qaratilgan 
Moslashuvchi 
qoloq 
Mavjud emas 
14. 
Sotish 
tarmog’i 
Xususiy va 
nazorat 
qilinuvchi 
Xususiy yoki 
nazorat 
qilinuvchi 
Mavjud emas 
Mavjud emas 
15. 
Reklama 
Ommaviy 
Maxsus 
Mavjud emas 
Mavjud emas 
2. Patiyent korxonalar bozorning tor segmentlariga ixtisoslashgan bo‘lib, 
mahsulotning 
yangiligi 
yoki 
o‘ziga 
xos 
xususiyatlariga 
ko‘ra 
modernizasiyalashganligi bilan ajralib turadi. Patiyent korxonalar (―ayyor tulki‖) 
asosan kichik korxonalar hisoblanadi. ular uchun mahsulot differensiasiyasi xos 
bo‘lib, shuningdek bozorning tor segmentiga ham ixtisoslashuvi mumkin. Patiyent 
korxonalar mahsulotlarga qo‘shimcha servis va reklamani joriy etish orqali 
differensiallashuvni kuchaytirishi mumkin. 
3. Eksplerent korxonalar bozorga eng yangi mahsulotlar(radikal 
innovasiyalar) bilan kirib boruvchi va asosiy ulushini o‘zlashtirgan korxonalardir. 
Eksplerent (―qaldirg‘och‖) korxonalar asosan kichik korxonalardan iborat bo‘lib,

---

160 
bosh maqsadi tarmoqda radikal innovasiyalar asosida eng yangi mahsulot va yangi 
texnologiyalarni joriy etish hisoblanadi. ITTKIga katta xarajatlar sarflanishi, 
yuqori malakali mutaxassislar va noyob g‘oyalar eksplerentlarning o‘ziga xosligini 
belgilab beradi. 
4. Kommutant korxonalar mahalliy bozor sharoitlariga moslashgan, violent va 
patiyentlar tomonidan u yoki bu sabablarga ko‘ra o‘zlashtirilmagan segmentlarni 
yangi turdagi mahsulotlar yoki texnologiyalar bilan to‘ldirish, yangiliklarni 
imitasiya qilish, keng iste‘molchilar guruhi uchun siljitishning innovasion 
usullarini qo‘llovchi korxonalardir. 
Mayda va ixtisoslashmagan biznes yo‘nalishini tanlagan kommutant 
(―sichqon‖) korxonalar rivojlanib kelayotgan va o‘tish davri iqtisodiyoti 
mamlakatlari uchun xos bo‘lib, mahalliy ehtiyojlarni qondirish, yordamchi ishlab 
chiqarish orqali yirik korxonalar samaradorligini oshirish, bozor munosabatlari va 
raqobat muhitiga muntazam moslashib borish, ishlab chiqarish infratuzilmasini 
shakllantirish va chekka hududlarda aholi bandligini oshirishda ahamiyatlidir. 
Kommutantlar mahalliy darajada faoliyat ko‘rsatib violentlar, patiyentlar va 
eksplerentlar uchun ahamiyatsiz bo‘lgan bozorlarda faoliyat olib borishni ma‘qul 
bilishadi. Kommutant korxonalarning innovasiya jarayonida ahamiyati juda katta 
bo‘lib innovasiyalar diffuziyasini ta‘minlaydi.