Муаллифлар: Ходиев Б. Ю., Бегалов Б. А., Расулев Д. М., Абидов

Маълумотларни қайта ишлаш тизими
(МҚИТ) ЭҲМдаги ҳисоб-
китоб-ларнинг формаллашган алгоритмлари бўйича маълумотларни 
ҳисоблашга мўл-жалланган. Мазкур тизим ижодий жараёнларни эмас, эски 
жараёнларни (ҳисоб, ҳисобот, муҳандислик-техник ҳисоб-китоблари ва 
ҳоказо), автомат-лаштиришга йўналтирилган. 
Маслаҳат берувчи ахборот тизими
(МБАТ) автоматлаштирилган 
режимда ЭҲМда маълум бир ҳолатларда ташкилий ёки техник мазмундаги 
қарорлар-нинг айрим вариантларини тузиб беради. Бу тавсиялар қарор 
қабул қилувчи шахс ихтиёрига берилади. Маслаҳат берувчи(кенгашувчи) 
ахборот тизими асосига реал ҳақиқатга, яъни объектдаги ёки бошқарув 
тизимидаги 
жараёнга 
ўхшаш 
турли 
хил 
математик моделлар 
жойлаштирилади.
Қарорлар қабул қилиш тизими
(ҚҚТ) шуниси билан ажралиб 
турадики, ЭҲМда ишлаб чиқилган қарор варианти бажариш учун қабул 
қилинади. Айни пайтда ишлаб чиқариш тизими (технологик жараёнларни 
бошқаришнинг автоматлаштирилган тизими диспетчер бошқаруви тизими) 
ЭҲМ қабул қилган қарорлар ижросини тегишли ижро механизмлари 

---

120 
орқали автоматик равишда амалга оширади. 
Эксперт тизимлари
- ЭТ(интеллектуал компонентли ахборот 
тизими) ЭҲМда маълумотлар базасидан ташқари яна иккита – билимлар ва 
мақсадлар базаси мавжудлиги билан ажралиб туради. Маълумотлар 
базалари(МБ) бошқарув тизими ва объектининг миқдорий формал 
тавсифига эга; билимлар базаси(ББ) ташқи мухит ҳақидаги ноформал 
семантик тасаввурлар, объектларнинг айрим сифат тавсифини, улар 
орасидаги 
муносабатлар, мумкин бўлган ҳаракатлар, ҳолатлар, 
абстракциялар, стреотиплар баёнини сақлайди. Мақсадлар базаси 
моделлаштириладиган объектлар учун хос бўлган ўзаро боғлиқ мақсадлар, 
кенжа мақсадлар, уларга етишиш усулублари ва воситалари тўғрисидаги 
тасввурга эга. Бундай тизимлар ижодий, илмий-тадқиқот, лойиҳа-
лаштириш, бошқариш жараёнларида жуда долзарб. 
Эксперт тизимлари инсон фаолиятининг аниқ турлари бўйича 
мутахассислар тажрибаси ва билимини тўплаш, бойитиш, ривожлантириш 
имконини беради.