Муаллифлар: Ходиев Б. Ю., Бегалов Б. А., Расулев Д. М., Абидов

5.4.5. Эксперт тизимларини яратиш 
талаблари ва босқичлари 
Эксперт тизимини яратиш
қуйидаги талаблар мавжуд ҳолатда мақсадга 
мувофиқдир: 
тизимга ўз билимини беришни истаган экспертлар мавжудлиги; 

---

160 
экспертлар вазифани ҳал этишнинг ўз услубларини баён этиши 
мумкин бўлган муаммоли соҳанинг мавжудлиги; 
кўпчилик экспертларнинг мазкур муаммоли соҳада ечимлар ўхшаш-
лигининг бўлиши; 
муаммоли соҳадаги вазифанинг аҳамияти, яъни улар ёки мураккаб 
бўлишлари, ёки мутахассис бўлмаган фойдаланувчи ҳал эта олмаслиги ёки ҳал 
этиш учун анча вақт талаб қилиши; 
масалани ечиш учун катта ҳажмдаги маълумот ва билимнинг бўлиши; 
предмет соҳасида ахборотнинг тўлиқ бўлмаслиги ва ўзгарувчанлиги 
туфайли эвристик услубларни қўллаш. 
Юқорида қайд этилган учта муаммони ҳал этиш ва санаб ўтилган 
талабларни бажариш эксперт тизимини қўллашнинг зарур ҳамда етарли шарти 
саналади.
Эксперт тизимини яратиш босқичлари.
Эксперт тизимини яратишнинг 
нисбатан 
муҳим 
босқичларига 
қуйидагиларни 
киритиш 
мумкин: 
концептулизация, реализация, тестдан ўтказиш, жорий этиш, кузатиб бориш, 
модернизациялаш.
Концептуализация босқичида эксперт тизимини ишлаб чиқиш бўйича 
мутахассис эксперт билан ҳамкорликда танланган предмет соҳасидаги 
муаммони ечишнинг услубларини баён этиш учун қандай тушунча, муносабат 
ва процедуралар зарурлигини ҳал этади. Босқичдаги асосий вазифа масалани 
ечиш жараёнида юзага келувчи вазифа стратегияси ва чекловларни танлашдан 
иборат. Концептуализация муаммони тўлиқ таҳлил этишни талаб этади.
Идентификация босқичида вазифа тури, тавсифи, ўлчами, ишланма 
жараёнидаги иштирокчилар таркиби аниқланади. Моделнинг яроқлилиги 
кўриб чиқилади, талаб этиладиган вақт - машина ресурслари баҳоланади, 
эксперт тизимини яратиш мақсади белгиланади.
Формаллаштириш босқичида асосий тушунчалар ва муносабатлар 
билимларни ифодалашнинг ўзига хос расмий тилига ўтказилади. Бу ерда 
кўриб чиқи-лаётган вазифа учун моделлар ёки маълумотларни тақдим 
этишнинг ўхшаш усуллари танланади.
Амалга ошириш босқичида юклатилган вазифаларни бажаришга қодир 
бўлган эксперт тизимининг жисмоний «қобиғи», юзаси яратилади.
Эксперт тизими фаолиятининг тўғрилигини тестдан ўтказиш босқичида 
текшириш мумкин.