Муаллифлар: Ходиев Б. Ю., Бегалов Б. А., Расулев Д. М., Абидов

5.4.4. Режалаштирувчи, башоратловчи, ташхисловчи, ўргатувчи 
эксперт тизимлари
Режалаштирувчи эксперт тизимлари
маълум бир мақсадларга эришиш 
учун зарур бўлган дастурларни ишлаб чиқишга мўлжалланган. 
Башоратловчи эксперт тизимлари
ўтмиш ва бугуннинг воқеаларига 
асосланиб келажак сценарийсини олдиндан айтиб бермоғи, яъни берилган 
вазиятдан ишончли натижалар чиқариши керак. Бунинг учун башоратловчи 
эксперт тизимларида динамик параметрик моделлар қўлланилади.
Ташхисловчи эксперт тизимлари 
кузатиладиган ҳодисаларнинг нормал 
эмаслиги сабабларини топиш хусусиятига эга. Маълумотлар тўплами таҳлил 
учун асос бўлиб хизмат қилади. Улар ёрдамида эталон ҳатти-ҳаракатдан 
четланиш аниқланади ва ташҳис қўйилади. 
Ўргатувчи эксперт тизимлари
фойдаланувчиларга берилган соҳада 
ташҳис қўйиш ва таҳлил этиш имкониятини бериши лозим. Бундай тизимдан 
билим ва хатти-ҳаракат тўғрисидаги фаразни яратиш, тегишли таълим 
услубини ва ҳаракат усулларини аниқлаш талаб этилади. Эксперт тизимини 
яратишда камида учта муаммо юзага келади:
хотирага киритиладиган ахборотнинг етарли даражада тўлиқ бўли-
шини таъминлаш. Бу энг асосий билимларини ажратиш ва маълумотлар 
тузилмасида 
уларнинг 
ўзаро 
алоқасини 
ўрнатиш, 
шунингдек, 
кодлаштиришнинг бундай тизимини яратиш ва фойдаланишни талаб этади; 
эксперт тизими фаолияти сифатининг самарали баҳосини олиш ва 
тегишли мезонларни ишлаб чиқиш. Қийинчилик шундаки, мутахасислар 
билими – бу шунчаки маълумот ва фактлар йиғиндиси эмас. Айрим 
элементлар муносабатини тасаввур этиш учун алоқалар қонуниятларини 
ҳисобга олишга формал уриниш тизимни ўта даражада «кескин» қилиб қўяди 
ва у янги элементларни қўшиш учун «ёпиқ» бўлиб қолади; 
ечиладиган масала тузилмасининг эҳтимоллик хусусияти ва 
билимларнинг уйғунлашуви туфайли ишончсиз натижалар олиш мумкинлиги.