Муаллифлар: Ходиев Б. Ю., Бегалов Б. А., Расулев Д. М., Абидов

 Билимлар базалари.
Улар муаммоли соҳаларни, шунингдек, фактлар 
оралиғидаги мантиқий боғлиқни баён этади. Базада марказий ўринни қоида-
лар эгаллаган. Қоида муайян бир шароитда нима қилиш кераклигини белги-
лайди ва у икки қисмдан иборат бўлади: 
Биринчиси, бажарилиши мумкин бўлган ёки бўлмаган шарт-шароит. 
Иккинчиси, агар шароит бажариладиган бўлса, амалга оширилиш керак 
бўлган хатти-ҳаракат.
Эксперт тизимида фойдаланиладиган барча қоидалар тизимини ташкил 
этади. Бу тизим оддий тизимга қиёслаганда ҳам бир неча минглаб қоидаларни 
Фойдаланувчи 
Фойдаланувчининг 
интерфейси 
интерпретатор 
Билимлар
базаси 
Муаммоли 
соҳа 
Тизимни яратиш 
модули 
Билим бўйича эксперт 
ва мутахассис 

---

158 
ўз ичига олади.
Барча билим турлари, предмет соҳаси хусусияти ва лойиҳанинг (билим 
бўйича мутахассиснинг) малакасига боғлиқ ҳолда у ёки бу даражада ўхшаш-
лик билан бир ёки бир неча семантик моделлар ёрдамида ифодаланиши 
мумкин.
Интерпретатор. 
Бу эксперт тизимининг бир қисми бўлиб, базадаги 
билимларни маълум бир тартибда қайта ишлайди. Интерпретаторнинг иш 
технологияси қоидалар мажмуининг кетма-кетлигини кўриб чиқишга олиб 
боради. Агар қоидадаги шартларга риоя этилса, маълум ҳатти-ҳаракатлар 
бажарилса фойдаланувчига ҳам унинг муаммоларини ечиш вариантлари 
тақдим этилади. 
Бундан ташқари кўпгина эксперт тизимларида қуйидаги қўшимча 
блоклар 
киритилади: 
маълумотлар 
базалари, 
ҳисоб-китоб 
блоки, 
маълумотларни киритиш ва тузатиш блоки.
Ҳисоб-китоб блоки бошқарув қарорларини қабул қилиш билан боғлиқ 
ҳолатларда зарур бўлади. Айни пайтда режа, жисмоний, ҳисоб-китоб, ҳисобот 
ва бошқа доимий ҳамда тезкор кўрсаткичларни ўз ичига олган маълумотлар 
базалари мухим рол ўйнайди. Маълумотларни киритиш ва тузатиш блокидан 
маълумотлар базасидаги жорий ўзгаришларни тезкор ва ўз вақтида акс 
эттириш учун фойдаланилади.