Uygur, qaqauz, quzey

(Mızı ulu Ismail, 1993).
Soydaşlarından təcrid olunmuş halda, uca dağlar qoynunda 
yaşayaraq təbiətin şıltaqlığına və yadelli işğalçılara qarşı 
döyüşlərə mətanətlə sinə gərmiş xalqın bu günkü varlığını və 
adət-ənənəsini yaşatması möcüzə sayıla bilər. 1790-1800-cü və 
1808-14-cü illərdə bölgədə yayılan vəba xəstəliyindən minlərlə 
insan məhv olmuşdur. Bunun ardınca rus ordusunun basqını 
başlamışdır. Qaraçay-malkarlar nə qədər cəsarətlə döyüşsələr 
də, çoxsaylı və daha mükəmməl atıcı silahlarla silahlanmış or- 
dunun qarşısında duruş gətirə bilməmişlər. Formal olaraq 
1827-ci ildə malkarlar, 1828-ci ildə qaraçaylar çar Rusiyasının 
tərkibinə daxil olmuşlar. Dağlarda partizan dirənişi isə müxtə- 
lif aralıqlarla 1940-ci illərin sonlarınadək davam etmişdir.
1. Tarixi özündə yaşadan xalq mahnılarının yaranma sə-
bəbləri
Çar Rusiyası bölgədəki mövqeyini möhkəmlətmək üçün 
1838-ci ildə Peterburqda “Qafqaz komitəsi” adlı bir təşkilat 
qurdu. Bu təşkilatın planına görə Quzey Qafqazda yaşayan 
xalqların üçdə biri köçürülməli və onlardan boşaldılan ərazi- 
lərə rus kazakları yerləşməli idi. İlk baxışda könüllülük prin- 
sipi əsasında həyata keçirilən bu tədbir haqqında general 
K.A.Fadayev 1899-cu ildə “Qafqaz məktubları” əsərində yazır:

---

... “Qafqazın yerli xalqları dəstə-dəstə Qara dəniz sahillərinə 
gətirilərək zorla gəmilərə doldurulub Anadoluya doğru yola 
salımrdı”. 
(Hayatı B., 1991:46)
Qafqazdakı köçləri araşdıran Hayati Bice yazır: “ 1850-ci 
illərin ilk yarısında bəzi qafqazlı ailələrin könüllü olaraq Os- 
manlı torpaqlarına köç etdiyi bilinməkdədir. Kırım savaşı za- 
manı məcburi bir hərəkat halına gələn köç hadisəsi, 1862- 
1865-ci illər arasındakı müddətdə zirvəyə çatmış və 1877-78, 
1890-1908-ci illərdə artaraq 1920-ci illərə qədər davam etmiş- 
dir”