15-amaliy mashg’ulot Mavzu: vegetativ nerv tizimi. Vegetativ nerv tizimining simpatik qismi

Simpatik poyaning bel qismi 
3-5 ta duk shaklidagi tugunlardan iborat. Ular katta bel 
muskulini medial chekkasida bir- biriga juda yaqin joydashgan bo’lib, oldindan qorinparda orqa 
fastsiyasi qo’laydi. O’ng va chap tomondagi bel tugunlari o’zaro umurtqalarning old tomonida 
joylashgan ko’ndalang qo’shuvchi tolalar bilan birikkan. Yuqorigi ikkita bel tuguniga I va p bel 
nervlaridan oq qo’shuvchi shoxlar keladi. Bel simpatik tugunlaridan quyidagi shoxlar chiqadi: 
1.Kulrang qushuvchi shoxlar 
bel nervlariga qo’shiladilar. 
2.Bel ichki apzolar nervlari
quesh, aorta, buyrak usti bezi va buyrak chigallarini hosil qilishda 
ishtirok etadi. Bu chigallardan simpatik tolalar qon tomirlar bo’ylab apzolarga boradi. 
Simpatik poyaning chanoq qismi 
kattaligi 5 mm bo’lgan 4 ta duk shaklidagi 
tugunlardan iborat. Ular dumg’aza suyagining chanoq yuzasida dumg’azaning chanoq 

---

teshiklarining medial tomonmda joylashgan. Bu tugunlar ham bel tugunlari kabi ko’ndalang 
tolalar vositasida birikkan. Dumg’aza simpatik tutunlardan quyidagi shoxlar chiqadi: 
1.Kulrang qo’shuvchi shoxlar 
dumg’aza nervlariga qo’shiladi. Ular tarkibida tugun orqa tolalari 
dumg’aza nervlari tarqaladigan sohalarga qon tomirlar, bezlar, apzolar va to’qimalarni 
innervatsiya qiladi. 
2.Dumg’aza ichki apzolar nervlari
ustki va pastki qorin osti chigallarini hosil qilishda ishtirok 
etadi. 
Interfaol usullardan «Ari uyasi» usulini qo’llaymiz. Guruxni uchta podtruppaga bo’lib, 
har bittasiga turli xil savol beriladi. 
1-Simpatik nerv tizimining markaziy va periferik qismlari nimadan iborat? 
2.Simpatik poyani bo’yin qismi shoxlari qaysilar? 
3.Simpatik poyani ko’qrak va qorin qismi shoxlari qaysilar? 
Keyin gruppalar almashinib boshqasini xatosini to’grilaydi va to’latadi. Kimning javobni kam 
to’g’rilansa u to’g’ri hisoblanadi. podgruppada barcha qatnashchilarga bir xil baho qo’yiladi. Joriy 
nazorat savollari 
1.Simpatik nerv tizimining markazi qaerda joylashgan? 
2.Simpatik nerv tizimi periferik qismi tarkibiga nimalar kiradi? 
3.Simpatik poyaning tuzilishi qanday? 
4.Simpatik poyaning bo’yin qismini tuzilishi qanday? 
5-Ustki bo’yin tuguni shoxlari qaysilar? 
b.O’rta bo’yin tuguni shoxlari qaysilar? 
7-pastki bo’yin tuguni shoxlari qaysilar? 
Z.Simpatik poyaning ko’krak qismini tuzilishi qanday? 
9.Simpatik poyaning bel qismini tuzilishi qanday? 
Yu.Simpatik poyaning chanoq qismini tuzilishi qanday? 
Test savollari 
1. Simpatik nerv tizimi markazi qaerda joylashgan?
A. orqa miyaning bo’yin va ko’krak segmentlarida
B. orqa miyaning segmentlarida
G. orqa miyaning S1- s4 segmentlarida 
D. orqa miyaning 
S4- s6
segmentlarida 
2. Simpatik nerv tizimi markazi bo’lib nima hisoblanadi? 
A. orqa miyaning dorzal o’zagi 
B. orqa miyaning xususiy o’zagi 
V. orqa miyaning oldingi shoxi 
G. orqa miyaning oraliq-medial o’zagi 
D. orqa miyaning oraliq-lateral o’zagi 
3. Simpatik poya nimalarda iborat? 
A. simpatik nerv tugunlaridan 
B. simpatik nerv chigallaridan 
V. simpatik tugunlar nerv chigallaridan 
G. simptik nerv tugunlari va tugunlararo tolalardan 
D. simpatik markazlar va nervlardan 
7. Vegetativ nerv tugunlari qanday guruhlarga bo’linadi? 
A. paravertebral, intramural, sakral 
B. paravertebral, prevertebral, intramural 
8. paravertebral, averbax, meysner 
G. prevertebral, averbax, meysner 
D. apzolar oldidagi va ichidagi tugunlar 
8. Simpatik poya qismlari qaysilar? A. buyin, ko’krak, 
dumg’aza va dum B. bo’yin, ko’krak, qorin 
8. bosh, bo’yin, ko’krak, qorin 

---

G. bo’yin, ko’krak, bel, chanoq 
D. bosh, ko’krak, chanoq va dumg’aza 
9. Simpatik poyaning ko’krak qismidan qanday yirik nervlar 
chiqadi? 
A. katta va kichik ichki apzolarga boruvchi nervlar 
B. yurakka boruvchi ko’krak nervi, aorta nervi 
V. diafragmaga boruvchi va yurakka boruvchi nervlar 
G. o’pka va kekirdak nervlari 
D. yurak va o’ttka nervlari 
10. Ichki apzolarga boruvchi katta nerv qaysi kukrak tugunlaridan 
hosil bo’ladi? 
A. 1U-X1 
B. U-1X 
V. U-X 
G. 1U-U1p 
D. U1-X1 
Vaziyatli masalalar 
Вазиятли масала 1 
Беморда кўз соққасининг латерал тўғри мускули ва юқори қийшиқ мускулидан ташқари 
барча мускуллари фалажланган. Кўзнинг парасимпатик иннервациясининг бузилиши 
кўзатилмаяпти. Бу ҳолатда қайси нерв ёки нервларнинг зарарланиши ҳакида тахмин 
қилиш мумкин? Зарарланиш жойини анатомик асосласа бўладими? 
Жавоб: Кўз косасидаги кўз соққасига тааллуқли мускулларни 3,4,6 жуфт бош мия 
нервлари иннервация қилади. Кўзнинг латерал тўғри мускули, юқори қийшиқ мускули 4 
ва 6 жуфт нервлар билан иннервацияланади. Бу икки мускул фалажланмаган экан,4,6 
жуфт нервларда патологик ўзгариш йўқ. 3 жуфт нерв қолаяпти холос, қолган фалажланган 
мускулларни шу нерв иннервация қилади. Кўз қорачиғи сфинктери ва киприкли тана 
мускуллари иннервацияси сақланиб қолган. Бу ҳолатда кўзни ҳаракатлантирувчи нервдан 
парасимпатик толалар ажралиб чиққан жойдан кейинги қисмдан зарарланган. 
Mashg’ulot bo’yicha amaliy ko’nikmalar 
1.Skeletda simpatik poyani proektsiyasini to’ish 
Mashg’ulotning maqsadi: 
-Talabalar bilan vegetativ nerv tizimining parasimpatik qismini tuzilishini va tarqalish 
sohasini muhokama qilish. 
-preparat va chizmalarda parasimpatik nerv tizimining markaziy va periferik qismi va 
uning shoxlarini innervadiya sohalarini ko’rsatish.