Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент архитектура қурилиш институти

 
Затворларнинг умумий ишлаш шароитлари 
Затворларнинг асосий тури ва конструкциясини танлаш уларнинг ишлаш 
шароитларига кўра амалга оширилади.
Затворларни кўтариш ва тушириш Затворларни кўтариб-туширишда 
водосливли тирқишдан сув ўтказишнинг бир нечта усули бўлиш мумкин: 

---

199 
затвор остидан, затвор устидан ёки бир вақтнинг ўзида затвор остидан ва 
устидан. Затвор туширилганда оралиқдан сув ўтказиш тўхтайди, агар затвор сув 
сатҳидан юқорига кўтарилганда, сув водослив орқали ҳаракат қилади. 
Затворлар орқали сув оқимини ўтказиш юқорида қайд этилган усуллар билан 
амалга оширилади (5.3-расм). 
5.3 - расм. Затворларни кўтариш ва тушириш схемалари: 
а-затвор қисман кўтарилган, оқим затвор остидан ҳаракат қилади; b-затвор қисман 
туширилган, оқим затвор устидан ҳаракат қилади; d-оқим затвор остидан ва устидан 
ўтади; e-затвор тўлиқ кўтарилган, оқим эркин ўтади; f-затвор туширилган. 
Затворлар кўтарилиши ва туширилиши максимал сув сарфларини 
ўтказиш билан боғлиқ ва иншоот шу сув сарфларига ҳисоб қилинади. Минимал 
ёки улар оралиғидаги сув сарфларини ўтказишда сузгичларни ўтказиш ва 
юқори бьефда берилган сув сатҳини ростлашда ҳисобга олинади. қўйилган 
масалага кўра затворлар кўтариб-туширилишнинг у ёки бу схемаси қабул 
қилинади. 
Музларни, сузгичларни ва чўкиндиларни ўтказиш. Дарё сувлари 
юзасида ҳар-хил сузиб юрувчи жисмлар ҳаракат қилади. Муз оқиши 
гидротехника иншоотлари учун оғир давр ҳисобланади, чунки бу вақтда уларга 
таъсир этадиган юклама ошади.
Агар сув сарфи юқори бьефдаги берилган сатҳни таъминлаб берса, муз ва 
сузгичлар затвор тўлиқ кўтарилганда иншоот оралиғидан ўтказиш мақул. Муз 
парчаларини затвор қисман 
(
)
H
25
,
0
...
15
,
0
туширилганда оралиқлардан ўтказиш 
мумкин. Аммо сув сатҳига шўнғиган музлар затворларга урилиб шикаст 
етказиши мумкин. Муз парчалари ва бошқа сузгичлар кичик сув сарфларда 
туширувчи ёки кўтарувчи ва икки қаторли затворлар, шунингдек икки қаторли 

---

200 
уркачли затворлар орқали эркин ўтказиб юборилади. Тубдаги чўкиндиларни 
затвор тўлиқ кўтарилганда оралиқлардан ювиш тавсия этилади, затвор қисман 
кўтарилганда ювиш унча самарали бўлмайди.