Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент архитектура қурилиш институти

Затворларнинг умумий таснифи. Бьефлардаги сув сатҳига нисбатан 
тўсиладиган оралиқнинг жойлашувига кўра затворлар юза ва чуқур жойлашган 
бўлади. Юза жойлашган затворлар водосливли тирқишларни ва чуқур 
жойлашган затворлар чуқур жойлашган тирқишларни ёпиш учун хизмат 
қилади. Чуқур жойлашган затворларни сув ўтказувчи иншоот кириш қисмида, 
ўртасида ёки охирида жойлаштириш мумкин. Чуқур жойлашган затворларга 
таъсир қилувчи босим 50 м ва ундан ортиқ бўлса юқори босимли затворларга 
киради.
Эксплуатация қилиш вақтидаги вазифасига кўра затворлар асосий, 
авария, авария - таъмирлаш, қурилиш турларига бўлинади.
Асосий затворлар
сув сарфини ўтказиш, бьефлардаги сув сатҳини 
берилган белгида ушлаб туриш, сувни пропорционал бўлиш, чўкиндилардан 
ҳимоялаш учун мўлжалланади. Бу затворлар эксплуатация қилиш даврида 
ишчи ҳолатда бўлиши керак ва ҳар қандай босимда оқаётган сувда кўтариб-
туширилишини таъминлаши лозим. Авария затворлари
асосий затворлар ёки 
гидромашиналар турбиналари, насослар авария бўлганда сув ўтказиш 
оралиғидан сув ўтишини тўхтатиш учун мўлжалланади. Улар иншоотга ҳар 
қандай босим таъсир этганда ҳам оқаётган сувда орлиқни ёпиши керак. 
Таъмирлаш затворлари асосий затвор ёки иншоот элементини таъмирланиш 
вақтида сув ўтказиш оралиғини вақтинчалик ёпиш учун ўрнатилади.
Авария – таъмирлаш затворлари авария ва таъмирлаш затворлари 
белгилари ва вазифаларини бирлаштиради. Затворлар вазифаларини 

---

195 
бирлаштириш ҳозирги вақтда кўп учрайди, чунки у катта техник-иқтисодий 
фойда беради. Қурилиш затворлари
сув ўтказиш оралиқларини иншоот 
қурилиш даврида (қурулиш сарфларини ўтказиш даврида) ёпиш учун хизмат 
қилади. Айрим ҳолларда затворлар хизмат вазифалари бирлаштирилади 
(умумлаштирилади) ва бунда авария затворларини авария-таъмирлаш ва асосий 
затворларни таъмирлаш-қурилиш затворлар сифатида фойдаланилади.