Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент архитектура қурилиш институти

 
4.2.4.Тўғонсиз сув олиш тугунларининг бош иншоотлари 
Бош иншоот конструкцияси гидрогеологик ва дарёдан олинадиган сув 
сарфига, дарёдаги сув сатҳининг ўзгариш чегаралари, иншоотни эксплуатация 
қилиш шароитлари, қурилишнинг маҳаллий шароитлари, дарёдаги ўзаннинг 
қайта шаклланиши, қаттиқ оқим режимига ва бошқаларга кўра танланади. 
Дарёдаги сув сатҳининг тушишига кўра ростлагич очиқ ёки диафрагмали турда 
лойиҳаланади. Ростлагич остонаси бир хил ва унинг ҳар хил оралиқларида 
бошқа белгисида бўлиши ҳам мумкин. Остона сатҳ белгиси сув камчил 

---

111 
даврларида сув олишни таъминлаш шароитларидан келиб чиққан ҳолда 
белгиланади, лекин дарё тубининг ёки келувчи каналнинг ўртача сатҳ 
белгисидан паст бўлмаслиги керак. Бош ростлагич олдидаги оқим тезлигини 
0,8...1,5 м/с оралиғида қабул қилинади.
Бош ростлагич марказлашган бошқарувли канал-тиндиргичли кўп 
каллакли сув олишда каналларнинг ҳар бири учун мустақил тирқишга эга 
бўлиб, бу истеъмолчига битта ва бир неча канал орқали сув бериш имконини 
яратади (4.4 - расм). бундай ростлагич икки қаватли конструкцияга эга: юқори 
қаватдаги тирқишдан сув канал-тиндиргичдан бош каналга, пастки қават 
тирқишидан тубдаги ювгичларга ва сув олиш жойидан пастга дарёга 
ташланади. Бунда ростлагич тагига жойлашган ювгич остонаси сатҳ белгиси ва 
ўлчамлари конструктив қабул қилинади, сўнгра назорат қилиш ва таъмирлаш 
ишларини олиб боришда кирадиган йўллар қулай бўлишини ҳисобга олган 
ҳолда ҳисобий сув сарфларини ўтказиш текшириб кўрилади. 
Очиқ турдаги ростлагич ва сув ташлаш иншоотдан ташкил топган бош 
иншоот схемаси 4.6 - расмда келтирилган. Бундай бош иншоот канал-
тиндиргичли марказлашмаган сув олишда, ҳамда тугунда ювувчи-ташловчи 
иншоот очиқ турда бўлганда сувни фронтал олишда қўлланилади. Сув ташлаш 
иншооти остонаси ростлагич остонасидан 1...1,5 м пастда ўрнатилади ва 
ювишни самарадорлигини ошириш, туб чўкиндиларини ушлаб қолиш ва 
уларни ташлаб юбориш учун ростлагич олдида остона ўрнатилади. 
4.6 - расм. Ташламали бош иншоот плани (а) ва фасади (b): 
1-канал тндиргич; 2-ростлагич; 3-бош канал; 4-ташлама канал; 5-сув ташлаш иншооти; 6-
остона; 7-затворлар. 

---

112